Καλαντάρτ’ς, ο πρώτον μήνας τη χρονίας

φείλει το όνομά του στη λατινική λέξη «καλένδες» (calendae), στις πρώτες δηλαδή ημέρες των ρωμαϊκών μηνών. Περίφημοι ήταν οι καλένδες του Ιανουαρίου, καθώς σηματοδοτούσαν την έναρξη του νέου έτους.

Περίφημος και ο Καλαντάρτ’ς, ο Καλαντάρης, ο πρώτον μήνας τη χρονίας.

Οι μήνες στον Πόντο έπαιρναν το όνομά τους είτε από μια μεγάλη θρησκευτική γιορτή, είτε από τη σπουδαιότερη γεωργική εργασία. Ο Ιανουάριος λέγεται Καλαντάρτ’ς καθώς σηματοδοτεί την αρχή
του νέου έτους.

«Ας τερούμε, οφέτος ο Καλαντάρτ’ς ντο καλόν θα φέρ’…», συνήθιζαν να λένε στον Πόντο, μετά το 1821. Σύμφωνα με το αντίστοιχο λήμμα στην Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού με αυτό τον τρόπο οι απλοϊκοί άνθρωποι εξέφραζαν με αγωνία τον εθνικό τους πόθο για απελευθέρωση.

Τον Ιανουάριο στον Πόντο κανονίζονταν και οι περισσότεροι γάμοι καθώς τότε γύριζαν οι νέοι από την ξενιτιά. «Καλαντάρτ’ς και νέον έτος / κόρ’, θα παίρω ’σεν οφέτος», λέει το δίστιχο.

Ποδαρικό στα σπίτια έκαναν τα ίδια μέλη της οικογένειας. Το βράδυ κοιμόταν σε κάποιον συγγενή ή φίλο και το πρωί περνούσε το κατώφλι σκορπώντας καρπούς –όπως σιτάρι, καλαμπόκια, φασόλια, φουντούκια–, και λέγοντας την ευχή:

Κάλαντα, κάλαντα,
καλώς τον Καλαντάρην.
Αγούρα, παιδία και θελυκά μουσκάρα.
Έρθεν ο νεόχρονος κι εδάβεν ο παλαιόχρονος.

Ο Δ. Παπαδόπουλος με άρθρο του στην Ποντιακή Εστία του 1953 γράφει ότι από την 1η έως τις 6 Ιανουαρίου στους δρόμους των χωριών και των πόλεων έβγαιναν τα Μωμο’έρια. Τα αποκαλεί ποντιακό καρναβάλι ή σατιρική κωμωδία και θεωρεί ότι η γιορτή με τις μεταμφιέσεις, τα πανηγύρια, τους χορούς και τα γλέντια είναι απομεινάρι των ρωμαϊκών καλάντων.

Μέχρι και τα Θεοφάνια, τα βράδια στα σπίτια στον Πόντο τα φώτα έμεναν αναμμένα, τα τζάκια έκαιγαν, οι πόρτες, τα παράθυρα έκλειναν ερμητικά, στις εισόδους των σπιτιών και στα σταυροδρόμια χαράσσεται ένας σταυρός. Αιτία ήταν οι Καλικάντζαροι, τα ’πίζηλα. Πρόκειται για στοιχειά που εμφανίζονται με παράδοξες μορφές, παραμονεύουν και προσπαθούν να κάνουν κακό στους ανθρώπους.

Η Αθηνά Κορσαβίδου, σε μία ηχογράφηση του 1930 που περιλαμβάνεται στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ, τραγουδά a capella στο θέατρο Αλάμπρα στην Αθήνα, «Καλαντάρτ’ς καλή χρονία», ένα σκωπτικό τραγούδι από την Κρώμνη.