«Οι δύο κλέφτες» – Mητριαρχικές επιβιώσεις στη λαογραφία του Πόντου

Ένα πολύ σημαντικό παραμύθι του Πόντου κυκλοφόρησε πρόσφατα (Δεκέμβριος 2019) από τις εκδόσεις Έρεισμα των Χανίων. Έχει τον τίτλο Οι δύο κλέφτες. Ένα παραμύθι του Πόντου, με την επιμέλεια του Χρήστου Μαχαιρίδη και την εξαιρετική εικονογράφηση της Κατερίνας Παϊσίου. Τη σύγχρονη απόδοση του παραμυθιού έκανε ο Ιεροκλής Σαββίδης.

Το παραμύθι αυτό διασώθηκε μέσα στους αιώνες και έφτασε έως τις μέρες μας από τον Δημήτριο Κωστικίδη (1910-1991) του Ευσταθίου και της Χαρίκλειας, το γένος Σαββίδη, από τη Γέμουρα (την αρχαία Γημωρά), της Τραπεζούντας.

Συνοπτικά ο μύθος που γύρω του πλέκεται το παραμύθι αναφέρεται σε μια σύζυγο με δύο άνδρες-κλέφτες, που όταν ο ένας φεύγει από την οικογενειακή εστία για να «εργαστεί», τον αντικαθιστά ο άλλος. Στο τέλος επικρατεί ο πιο τυχερός και έξυπνος σύζυγος-κλέφτης. Αντίστοιχη ιστορία διασώζει ο Ηρόδοτος στην «Ευτέρπη» και ειδικά στο κεφάλαιο Ραμψίνιτου, όπου αναφέρεται σε έναν μύθο της αρχαίας Αιγύπτου.

Όπως γράφει ο Ιεροκλής Σαββίδης, εγγονός του Δημήτρη Κωστικίδη: «Ούτε λίγο ούτε πολύ, η ιστορία που διάβαζα [στον Ηρόδοτο] ήταν ένα μοτίβο από τους “Δύο κλέφτες”, ένα αγαπημένο παραμύθι που μου έλεγε ο παππούς μου τη δεκαετία του ’60, όταν ήμουν μικρός. Το θέμα της ιστορίας είναι τόσο ασυνήθιστο, που είναι αδύνατο να πρόκειται για σύμπτωση».

Το εξώφυλλο του βιβλίου (εικονογράφηση: Κατερίνα Παϊσίου)

Με ρίζες στον Ηρόδοτο
Ο Χρήστος Μαχαιρίδης, επιμελητής της έκδοσης, γράφει: «Όταν όμως το παραμύθι μεταδίδεται σε άλλη χώρα, αλλάζει και προσαρμόζεται στο νέο πολιτισμικό του περιβάλλον. Οι δύο κλέφτες, το δικό μας παραμύθι, φαίνεται πως εντάσσεται σε αυτόν τον κύκλο των παραμυθιών που… ταξίδεψε στην αρχαία Ελλάδα, για να επιβιώσει στα νεότερα χρόνια, στα παραμύθια της “Βαθιάς Ελλάδας”, όπως αποκαλούσαν τον Πόντο οι λόγιοι της εποχής.

»Η διήγηση του Ηροδότου έχει το ανάλογό της στην αρχαία Ελλάδα στην ιστορία του Τροφωνίου και του Αγαμήδη, όπως αυτή καταγράφεται από τον Παυσανία, στο μνημειώδες έργο του Ελλάδος Περιήγησις, βιβλίο “Βοιωτικά”, κεφ. 29. Ο ίδιος ο Παυσανίας επισημαίνει ότι η συγκεκριμένη ιστορία καταγράφεται από τον ποιητή Ηγίσονα, το κείμενο του οποίου δεν διασώζονταν την εποχή που ο Παυσανίας περιηγείται την Ελλάδα και μεταφέρει την ιστορία των δύο αδελφών όπως την διέσωσε ο Κάλλιπος, ο Κορίνθιος, στο έργο του για τον Ορχομενό».

Είναι προφανές ότι το παραμύθι προέρχεται από την εποχή εκείνη που επικρατούσε η μητρογονική γραμμή και ως ιστορική περίοδος έχει γίνει γνωστή ως «μητριαρχία». Η περίοδος αυτή, όπου για πρώτη φορά οργανώθηκε η κοινωνία των ανθρώπων, διήρκεσε έως το 2.500 π.Χ. περίπου.

Τα χαρακτηριστικά αυτής της μακράς περιόδου υπήρξαν η γυναικοκρατία και η λατρεία της Μητέρας Θεάς. Η γυναίκα αποτελεί αρχηγό του γένους. Οπότε αυτή διαλέγει τους αρσενικούς της συντρόφους. Ακριβώς αυτή η κοινωνική θέση της γυναίκας και τα προνόμια που απορρέουν από αυτήν, αποτυπώνεται στο ποντιακό παραμύθι «Οι δύο κλέφτες». […]

Διαβάστε εδώ τη συνέχεια του άρθρου.

Βλάσης Αγτζίδης
Πηγή: slpress.gr.