Σαν σήμερα, το 1940, ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος εγκαινιάζει την Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης, έργο Μικρασιατών προσφύγων

Αρχικά Μικρασιάτες πρόσφυγες έστησαν μια πρόχειρη ξύλινη παράγκα στη σημερινή Νέα Σμύρνη για να εξυπηρετούνται ίσα-ίσα οι λατρευτικές τους ανάγκες. Ωστόσο σιγά-σιγά ο ναός της Αγίας Φωτεινής στη Νέα Σμύρνη πήρε σάρκα και οστά σε χώρο που παραχώρησε το ελληνικό δημόσιο.

Εγκαινιάστηκε την Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1940, όταν ακόμα ήταν ημιτελής από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο, ένα 24ωρο πριν την κήρυξη του πολέμου.

«Όταν μετά την κατανυκτική ακολουθία της καθιερώσεως του ναού ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών βγήκε από την Ωραία Πύλη για να μιλήσει στους πιστούς το πρόσωπό του φλογιζόταν απ’ όλη την αγωνία που είχε στην ψυχή του για τα γεγονότα που γνώριζε πως πλησιάζουν», γράφει ο αρχιμανδρίτης Ιουστίνος Δ. Μαρμαρινός στη μονογραφία Η στάση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρύσανθου έναντι των Γερμανών κατακτητών.

Στον ναό που αποτελεί ορόσημο για τους Μικρασιάτες βρίσκονται σε περίοπτη θέση το ξυλόγλυπτο τέμπλο, ο Δεσποτικός Θρόνος και ο Ιερός Άμβωνας από το ναό του Αγίου Ιωάννη του «Επάνω Μαχαλά» της Σμύρνης, πανομοιότυπα των αντίστοιχων ξυλόγλυπτων κατασκευών που ιστορικού μητροπολιτικού ναού της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης που πυρπολήθηκε κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Τα κειμήλια αυτά, που θεωρούνται αριστουργήματα της εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής, δόθηκαν στην Ελλάδα μετά από συμφωνία του Ελευθέριου Βενιζέλου με το τουρκικό κράτος.

Εκτός από τα διακοσμητικά στοιχεία αναπαριστούν πλήθος θεμάτων από την Αγία Γραφή και τη ζωή της Εκκλησίας. Τα ιερά κειμήλια χορηγήθηκαν στο ελληνικό κράτος, μετά από ενέργειες του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, με τη συγκατάθεση της τουρκικής ηγεσίας.

Δεκαέξι χρόνια μετά τη μεγάλη καταστροφή, το 1938, ο πατήρ Γροπέτης, τα βρήκε να στέκουν στη θέση τους, σωσμένα ως εκ θαύματος, απ’ το εκτεταμένο λαθρεμπόριο έργων τέχνης της Ορθοδοξίας. Πήρε άδεια απ’ τις τουρκικές Αρχές και κατάφερε να τα στείλει –μέσω Μυτιλήνης– στην Αθήνα. Στην Αθήνα πια αποφασίστηκε να μην δοθούν ούτε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, ούτε στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Νέας Φιλαδελφείας, αλλά στην Αγία Φωτεινή, ως ιστορική συνέχεια της Μητρόπολης της Σμύρνης.

Στις 18 Οκτωβρίου του 1944, φτάνουν τα κιβώτια στην Ελλάδα. Τα έξοδα μεταφοράς τους κάλυψε ο Μικρασιάτης Ηλίας Κοκκώνης.

Σύμφωνα με τον βυζαντινολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο, η πρώτη τοποθέτηση δεν ήταν επιτυχής κι έτσι πραγματοποιήθηκε έρανος που απέφερε 10.000 δολάρια για τη δεύτερη τοποθέτησή τους.

Τα έργα έχουν κατασκευαστεί κατά τον 19ο αιώνα, από τα χέρια του ίδιου, σπουδαίου, πλην άγνωστου σήμερα τεχνίτη, ο οποίος συνδύασε την ελληνική παράδοση με το δυτικό μπαρόκ.

Το 1996 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο των 33 μέτρων, πανομοιότυπο με αυτό του Ναού στην Σμύρνη.

Το περίφημο καμπαναριό, το υψηλότερο και επιβλητικότερο μνημείο της Ελληνικής Ορθοδοξίας, ανατινάχτηκε από τους Τούρκους, τον μοιραίο Αύγουστο του 1922.

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης πανηγυρίζει την Κυριακή της Σαμαρείτιδος, ανήμερα της γιορτής της μεγαλομάρτυρος Φωτεινής, πολιούχου της Νέας Σμύρνης. Επίσης, με ευλάβεια γιορτάζεται στις 23 Φεβρουαρίου η μνήμη του Αγίου Πολυκάρπου Σμύρνης και την Κυριακή προ της Υψώσεων η μνήμη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.