Στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο, στο πλαίσιο της 84ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, θα φιλοξενείται έως τις 16 Σεπτεμβρίου η ψηφιακή έκθεση για το χειρόγραφο 05 του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας, που διοργανώνεται από το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας και τα υπουργεία Εξωτερικών και Παιδείας. Αυτή είναι η πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο που παρουσιάζεται η ψηφιακή εκδοχή του βυζαντινού χειρογράφου που εξιστορεί, μέσα από μια πλούσια εικονογράφηση, τη ζωή και τα έπη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, περιγράφονται αναλυτικά τα γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια της εκστρατείας που κατέληξε στη μακρινή Ινδία.
«Ο θρύλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως βυζαντινή κληρονομιά. Η μαρτυρία ενός βυζαντινού χειρογράφου» είναι ο τίτλος της έκθεσης.
Το χειρόγραφο 05, που είναι μάλλον αντιγραφή αυτού που είχε παραγγείλει ο Αλέξιος Γ’ ο Μέγας Κομνηνός της Τραπεζούντας, περιέχει 250 μικρογραφίες διακοσμημένες με φύλλα χρυσού και κείμενα, και παρουσιάζει σχεδόν με κινηματογραφικό τρόπο τη ζωή του Μακεδόνα βασιλιά. Βασίζεται στη διήγηση του Καλλισθένη, το πιο διαδεδομένο μυθιστόρημα στον Μεσαίωνα που μεταφράστηκε σε 30 γλώσσες, ξεπέρασε τα όρια θρησκειών και πολιτισμών, διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης.
Ο επισκέπτης της έκθεσης μέσα από ολογράμματα και τρισδιάστατες προβολές μπορεί να δει τι περιλαμβάνεται στο χειρόγραφο 05. Μετά τη Θεσσαλονίκη η έκθεση θα ταξιδέψει σε Νέα Υόρκη, Κίνα, Κωνσταντινούπολη, Ιεροσόλυμα και Αλεξάνδρεια.
Η ιστορία του χειρογράφου
Όπως εξηγεί η βυζαντινολόγος και έφορος του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών Φλώρα Καραγιάννη, ο βίος και τα έπη του Μεγάλου Αλεξάνδρου φέρονται να γράφτηκαν από τον ιστορικό Καλλισθένη, έναν από τους συνοδούς του στην εκστρατεία. «Αυτή η διήγηση της ζωής του τους αιώνες που ακολούθησαν έγινε το μεγαλύτερο σε διάδοση μυθιστόρημα στον Μεσαίωνα. Διαδόθηκε από την Κωνσταντινούπολη σε ολόκληρη τη Δύση και από την Τραπεζούντα έως τη Μογγολία, την Περσία, τη Σουμάτρα της Ινδονησίας, την Κίνα, αλλά και στα ιερά κείμενα των μουσουλμάνων», τονίζει.
Καραγιάννη: Ιδιαιτέρως για τους Βυζαντινούς ο Αλέξανδρος έφτασε να έχει μυθικές διαστάσεις, να παλεύει με στρατιές ολόκληρες, ακόμη και με μυθικά τέρατα, ενώ πολλοί αυτοκράτορες τον είχαν ως πρότυπο ήρωα, πολεμιστή και κυνηγού.
Ένας από αυτούς, ο Αλέξιος Γ’ ο Μέγας Κομνηνός της Τραπεζούντας παρήγγειλε, στα μέσα του 14ου αιώνα, να του ετοιμάσουν για την προσωπική του βιβλιοθήκη ένα χειρόγραφο με τη διήγηση του Αλεξάνδρου. Το χειρόγραφο αντιγράφηκε, πιθανότατα από κάποιον Κωνσταντινουπολίτη κωδικογράφο.
Η μάχη στον Γρανικό
Σύμφωνα με τη Φλώρα Καραγιάννη, λίγο μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας (1461) προφανώς ο νέος οθωμανικής καταγωγής ιδιοκτήτης του χειρογράφου το συμπλήρωσε με επεξηγήσεις και σχόλια δίπλα σε κάθε μία από τις μικρογραφίες, γραμμένα σε παλαιοοθωμανική γραφή.
Στη συνέχεια το χειρόγραφο, ακολουθώντας άγνωστες διαδρομές, εμφανίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στην κατοχή ενός μεγάλου εμπόρου της Βενετίας, του Κωνσταντίνου Μαρούτση, και από εκείνον στα μέσα του 19ου αιώνα πέρασε στην κατοχή της ελληνικής κοινότητας. Σήμερα βρίσκεται στο μουσείο του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματά του.
- Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ.