Της τύχης ήτανε γραφτό κι αυτό να το περάσω,
μες στα Βουρλά να γεννηθώ, στη Νάξο να γεράσω.
Με αυτό το κοτσάκι οι Αξωτοβουρλιώτες, πρόσφυγες στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, διεκτραγωδούν τον πόνο και τη δυστυχία τους.
Στα τέλη του 18ου αιώνα στην Ιωνία της Μ. Ασίας ακμάζουν τα αστικά κέντρα των Βουρλών, των Αλάτσατων και του Τσεσμέ, περιστοιχισμένα από πλήθος χωριά με ελληνικής καταγωγής κατοίκους. Στην περιοχή αυτή και ιδιαίτερα σ’ εκείνη των Βουρλών οι Ναξιώτες μετανάστες αποτελούν την πλειοψηφία και είναι πολλές χιλιάδες. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς έγιναν αμπελουργοί εργάτες αρχικά μεγαλοκτηματίες στη συνέχεια. [..] Χαρακτηριστική περίπτωση επιτυχημένου Ναξιώτη ήταν ο Γ. Τενεκίδης ή Τενεκές, παππούς του ποιητή Γιώργου Σεφέρη από τη μητέρα του. Όπως γράφει ο ίδιος ο Σεφέρης, ο Γ. Τενεκίδης ήταν πλούσιος κτηματίας που έζησε κυρίως στα Βουρλά και η Σκάλα των Βουρλών ήταν σχεδόν αποκλειστικό του δημιούργημα.
Τα Βουρλά εξελίχτηκαν σε «μια άλλη Νάξο μέσα στην Τουρκιά», τη Νάξο της Ανατολής. Οι πρώτοι χριστιανοί οικιστές των Βουρλών, σύμφωνα με ένα θρύλο, ήταν περίπου σαράντα εργάτες από τη Νάξο και τις Κλαζομενές, οι οποίοι εργάζονταν στα κτήματα του αγά της περιοχής.
Η ελληνική κοινότητα των Βουρλών ιδρύθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα. Παρουσία Ναξιωτών μεταναστών στα Βουρλά και στην ευρύτερη περιοχή της χερσονήσου της Ερυθραίας έχουμε πολύ πριν από το 1821, από τον 18ο αιώνα. Αλλά ο κύριος όγκος των Ναξιωτών μετανάστευσε εκεί την περίοδο από το 1830 μέχρι το 1897, οπότε η μετανάστευση ήταν μαζική και συμπίπτει με την ανάπτυξη της αμπελουργίας στα Βουρλά.
Στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα οι Ναξιώτες των Βουρλών αποτελούσαν την πλειοψηφία των Ελλήνων κατοίκων τους και θα μπορούσε να υποστηρίξει κανένας ότι ήταν σχεδόν όσοι και οι κάτοικοι της Νάξου τότε. […]
Ο Γιώργος Σεφέρης στη Σκάλα Βουρλών, 1950
Με δεδομένη αυτή την ισχυρή παρουσία του ναξιώτικου στοιχείου στα Βουρλά, και πέραν όλων των άλλων, η σχέση αυτή εκφράζεται και στο θρησκευτικό συναίσθημα. Έτσι παρατηρούμε σε δύο μεγάλους ναούς της Νάξου, στην Παναγία την Φιλωτίτισσα και την Παναγία την Απεραθίτισσα αναθήματα από Φιλωτίτες και Απεραθίτες που ζούσαν στα Βουρλά. […]
Πιο συγκεκριμένα, στην Παναγία τη Φιλωτίτισσα υπάρχουν ένας μεγάλος πολυέλαιος και ένα πολυκάντηλο από το οποίο κρέμονται τα δύο εργαλεία των αμπελουργών από τα Βουρλά, η αξίνα και το τσατάλι (τσατάλι ή δικράνι, εργαλείο που χρησίμευε για σκάψιμο σε χώρο όπου δεν μπορούσε να μπει το άροτρο).
Στην Παναγία την Απεραθίτισσα βρίσκεται η εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέως της οποίας η επαργύρωση έγινε «στα 1882, στις 22 Μαρτίου, με συνδρομή των ξενιτεμένων Απεραθιτών στα Βουρλά της Μικράς Ασίας», όπως γράφει η επιγραφή της, και το ασημένιο πολυκάντηλο (όμοιο με του Φιλωτίου) με τους δύο δράκους στη μέση περίπου του ναού που φέρει την επιγραφή «οι συνδρομηταί ούτοι ευβρίσκονται εις την Μικράν Ασίαν των Βουρλών και τα αφιερώνουν εις το χωρίο Απεράθου εις την Παναγία 1873 Μαρτίου 25». Χαρακτηριστικό και αυτού του αφιερώματος είναι τα εργαλείο που κρέμεται στο κέντρο, η αξίνα και το τσατάλι.
Υπάρχει πιθανότητα τα πολυκάντηλα Φιλωτίου και Απειράνθου να έχουν κατασκευαστεί από το ίδιο εργαστήριο της Σμύρνης.
- Πηγές – Φωτογραφίες: enosivourlioton.gr • tofiloti.blogspot.com.