Στην τουρκική πόλη Τραπεζούντα, όπου έχουν απομείνει λίγοι χριστιανοί, ο καθολικός ναός της Σάντα Μαρία υπέστη δεύτερη επίθεση φέτος. Ένας ένοπλος πυροβόλησε την εκκλησία στις 6 Μαρτίου, αλλά δεν υπήρχαν θύματα, καθώς δεν ήταν κάποιος μέσα εκείνη τη στιγμή. Το ποίμνιο είναι το μόνο ενεργό στην Τραπεζούντα και αριθμεί μόλις 12 μέλη.
Τα διεθνή ΜΜΕ πρόσεξαν πρώτη φορά τη Σάντα Μαρία στις 5 Φεβρουαρίου 2006, όταν ο Ογκουζάν Ακντίν δολοφόνησε τον πατέρα Αντρέα Σαντόρο, έναν Ιταλό καθολικό ιερέα που λειτουργούσε εκεί. Το 2011, αποκαλύφθηκε ότι η αστυνομία παρακολουθούσε τα τηλέφωνα του Σαντόρο τρεις μήνες πριν τη δολοφονία του. Οι αρχές τον είχαν χαρακτηρίσει ως ύποπτο για «αποσχιστικές πράξεις, βασισμένες στην ελληνοποντιακή ιδέα», η οποία είναι η ίδρυση ενός Ελληνορθόδοξου κράτους στον Εύξεινο Πόντο.
Το όνομα Πόντιοι προέρχεται από την ελληνική λέξη Πόντος, που σημαίνει θάλασσα και αναφέρεται στον ελληνικό πληθυσμό που έζησε για τρεις χιλιετίες στις παράκτιες πόλεις του Εύξεινου Πόντου, που τώρα ανήκουν στη βόρεια Τουρκία.
Οι πρώτοι ελληνικοί οικισμοί εμφανίζονται στην περιοχή το 800 πΧ και πολλοί ανανεωτικοί Έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Διογένης και ο Στράβων, γεννήθηκαν εκεί. Η Τραπεζούντα βρίσκεται επίσης στον Πόντο. Με τρεις αναφορές στην Καινή Διαθήκη, ο Πόντος είναι κεντρικός στην χριστιανική πίστη και οι Πόντιοι είναι από τους πρώτους που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό. Σύμφωνα με την Ελληνοποντιακή κοινότητα στο Σικάγο, ο απόστολος Ανδρέας ήταν ο πρώτος χριστιανός ιεροκήρυκας στην περιοχή και μετά από τη διακονία του, η θρησκεία εξαπλώθηκε γρήγορα στην περιοχή.
Αρχαία Ανατολία 264 πΧ – 180 μΧ, από τον ιστορικό Άτλα του William R. Shepherd, Νέα Υόρκη, 1923 (φωτ.: Wikimedia Commons)
Ωστόσο, ο Χριστιανισμός της Ανατολίας άρχισε να φθίνει στον ενδέκατο αιώνα. Το 1071, Τούρκοι τζιχαντιστές από την κεντρική Ασία εισέβαλαν στην ορεινή περιοχή των Αρμενίων, που αποτελούσε μέρος της ελληνόφωνης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1204, οι Πόντιοι ίδρυσαν την ελληνική Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, με επίκεντρο τον Πόντο. Αφού οι Οθωμανοί ίδρυσαν κράτος στη δυτική Ανατολία το 1299, κλιμάκωσαν τις επιθέσεις τους στις γύρω περιοχές. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία τελείωσε όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη το 1453 και έπειτα το 1461 οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην Τραπεζούντα και αναγκάστηκαν οι Χριστιανοί να ασπαστούν το Ισλάμ. Κάτω από τους νέους ηγέτες, οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι έγιναν dhimmis, πολίτες τρίτης κατηγορίας, που αναγκάστηκαν να πληρώσουν φόρο σε αντάλλαγμα για «προστασία».
Αλλά το πιο καταστροφικό χτύπημα τους Έλληνες και τους άλλους χριστιανούς της Ανατολίας ήταν η δεκαετής Γενοκτονία που συνέβη, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έγκλημα αυτό ήταν μέρος ενός μαζικού αφανισμού, που εξόντωσε περίπου τρία εκατομμύρια Αρμένιους, Ασσύριους και Έλληνες στη Μικρά Ασία μεταξύ του 1914 και του 1923. Η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών (IAGS) αναγνώρισε την οθωμανική εκστρατεία εναντίον των χριστιανικών μειονοτήτων εκείνης της περιόδου ως Γενοκτονία.
Στο Λεξικό της Γενοκτονίας, οι Σάμουελ Τότεν και Πολ Ρ. Μπάρτροπ γράφουν:
Σε μια εκστρατεία που θυμίζει την γενοκτονία των Αρμενίων, η οποία εξελισσόταν περίπου την ίδια εποχή, Πόντιοι Έλληνες υπέφεραν αμέτρητες σκληρότητες στα χέρια των Τούρκων. Υπολογίζεται ότι 353.000 Πόντιοι Έλληνες έχασαν τη ζωή τους, πολλοί στις αναγκαστικές πορείες μέσω της Ανατολίας και της συριακής Ερήμου, όπως και οι Αρμένιοι.
Η καταστροφή των Πόντιων Ελλήνων και η βίαιη απέλαση που ακολούθησε, είχε μόνο ένα προγραμματισμένο αποτέλεσμα: την απομάκρυνση όλων των Ελλήνων από την Τουρκία … Σε έναν άλλο παραλληλισμό με την κατάσταση των Αρμενίων, οι τουρκικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν ότι συνέβη η Γενοκτονία των Ποντίων.
Η κυβέρνηση των Οθωμανών και οι στρατιωτικές δυνάμεις υπό τον Μουσταφά Κεμάλ έσφαξαν και απέλασαν όχι μόνο τους Πόντιους, αλλά κι άλλους Έλληνες στην Ανατολία και τη Θράκη. Ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Μεϊχανετσίδης γράφει ότι αυτή η γενοκτονική εκστρατεία ήταν «μια προσπάθεια για μια ανοικοδόμηση της οθωμανικής κοινωνίας και η δημιουργία ενός τουρκικού μουσουλμανικού εθνικού κράτους». Σύμφωνα με διάφορες πηγές, σχεδόν ένα εκατομμύριο Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σκοτώθηκαν εκείνη την περίοδο. Η Τουρκία στη συνέχεια εξόρισε εκείνους που επιβίωσαν, ως μέρος της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923. Οι Πόντιοι Έλληνες τώρα μένουν στην Ελλάδα, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, τη Γερμανία, την Αυστραλία, τον Καναδά και άλλες χώρες.
Ωστόσο, πολλοί Έλληνες ασπάστηκαν το Ισλάμ, προκειμένου να συνεχίσουν να ζουν στην αρχαία πατρίδα τους.
Απόγονος μιας τέτοιας οικογένειας είναι ο Ιμπραΐμ Γιαϊλαλί, πρώην Τούρκος εθνικιστής από τη Σαμψούντα του Εύξεινου Πόντου. Όταν ανακάλυψε τις ελληνικές του ρίζες, ο Γιαϊλαλί άλλαξε νόμιμα το τουρκικό του όνομα και έγινε Γιάννης-Βασίλης Γιαϊλαλί. Στη συνέχεια έγραψε εκτενώς και μίλησε για τη Γενοκτονία των Ποντίων, μέχρι τη σύλληψή του στις 22 Απριλίου 2017 για τα άρθρα του και τις αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ενώ βρισκόταν στη φυλακή στο Ελαζίγκ, πρόσφατα έστειλε μια επιστολή στον συνεργάτη του Μεράλ Γκεϊλανί, όπου είπε ότι οι φύλακες τον έχουν χτυπήσει δύο φορές.
95 χρόνια έχουν περάσει από τη Γενοκτονία των Ποντίων, αλλά η τουρκική κυβέρνηση συνεχίζει να εξαφανίσει τα λιγοστά χριστιανικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά μνημεία στην περιοχή. Για παράδειγμα, η ιστορική Αγία Σοφία της Τραπεζούντας, η Τρίτη και νεότερη Αγία Σοφία στην Τουρκία, είναι πλέον τζαμί. Οι Οθωμανοί αρχικά την έκαναν τζαμί και το 1964 η Τουρκία μετέτρεψε το κτήριο σε μουσείο. Από το 2013, ωστόσο, έγινε και πάλι τζαμί. Τα χριστιανικά σύμβολα στην εκκλησία έχουν υποστεί ζημιές ή καταστραφεί και κουρτίνες δημιουργούν ένα ξεχωριστό μέρος για τις γυναίκες.
Η Παναγία Σουμελά (φωτ.: Flickr / Julien Lagarde)
Σήμερα, μόνο το 0,2% των Τούρκων είναι χριστιανοί, αποτέλεσμα των συνεχών διωγμών, όπως η Γενοκτονία, η μετατροπή εκκλησιών σε τζαμιά και η επίθεση στις εκκλησίες που έχουν απομείνει. Παρόλο που προηγούμενες κυβερνήσεις ολοκλήρωσαν τη φυσική εξόντωση των χριστιανών στην περιοχή, οι επιθέσεις στα λίγα εναπομείναντα χριστιανικά σύμβολα στη χώρα συνεχίζονται.
Αναδημοσίευση από το providencemag.com / Ουζάι Μπουλούτ.
