Τη γλώσσα του έδωσαν ποντιακή, θα μπορούσε να πει κάποιος για τον Θεόφιλο Καστανίδη εάν έκανε παράφραση του πασίγνωστου στίχου από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη. Συναντήσαμε τον πρόεδρο του Συλλόγων Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί» ένα κυριακάτικο απόγευμα μέσα στο… ναό του σωματείου, το ιστορικό κτήριο που βρίσκεται στην Καλλιθέα στη συμβολή των οδών Δοϊράνης και Δαβάκη. Εκείνος πέρασε την πόρτα πριν από 25 χρόνια, «θέλοντας να έχω πληροφόρηση για τα δρώμενα των συμπατριωτών μου», όπως λέει. Τρίτης γενιάς Πόντιος –ο πατέρας του καταγόταν από την Κεπέκκλησα της ορεινής Τρίπολης του Πόντου, η γιαγιά του από τα Κοτύωρα, και οι γονείς της μητέρας του από το Καρς με ρίζες από την Αργυρούπολη–, δηλώνει με σιγουριά ότι το πιο δύσκολο να κρατηθεί είναι η γλώσσα. «Ο χορός είναι πάρα πολύ εύκολος, η γλώσσα είναι το δύσκολο. Το στοίχημά μας δεν είναι το εύκολο», υπογραμμίζει.
Ο Μάρτιος είναι μήνας δωρεάν θεάτρου στους «Αργοναύτες-Κομνηνούς», μια ακόμα αφορμή για επαφή με τη γλώσσα.
Από αυτή την αφετηρία ξετυλίγεται η δράση του σωματείου, η θέση του στον οργανωμένο δευτεροβάθμιο χώρο, η πορεία του ποντιακού ελληνισμού προς το μέλλον, αλλά και οι σκέψεις ενόψει της 100ής επετείου από τη Γενοκτονία των Ποντίων.
Ποια είναι η πρόκληση σήμερα για τους τρίτης γενιάς Ποντίους;
Βρίσκω ότι αυτά που έχουμε μάθει από τους γονείς μας και στα σχολεία είναι ελάχιστα σε σχέση με αυτό το οποίο υπάρχει. Με πρώτο αναγνωρίσιμο γεγονός τη γλώσσα μας, τη διάλεκτο, η οποία είναι κάτι που δυστυχώς λόγω των περιστάσεων παραγκωνίστηκε από την πρώτη γενιά –ή, καλύτερα, αναγκάστηκε η πρώτη γενιά να μην την μιλάει για να μπορεί να έρθει σε συνεννόηση με τους υπόλοιπους–, αλλά αυτό ήταν πολύ μεγάλο κακό διότι η γλώσσα είναι η αρχαιότερη που υπάρχει και ομιλείται σήμερα στην Ελλάδα. Το γεγονός ότι η γλώσσα μας φθίνει είναι κακό για την εξέλιξη της σκέψης, διότι η γλώσσα είναι σκέψη, είναι ο λόγος μας.
Άρα, αν καταλαβαίνω σωστά, στους «Αργοναύτες-Κομνηνούς» έχετε επιλέξει να επενδύσετε στη διάλεκτο.
Χωρίς το λόγο, τη γλώσσα, δεν υπάρχει συνέχεια για τίποτα. Σκεφτείτε το εξής: Θα πάμε να τραγουδάμε και δεν θα καταλαβαίνουμε τι λέμε. Άρα θα το γυρίσουμε στον νεοελληνικό λόγο και θα χαθεί τελείως και η έννοια και η σκέψη και η αγάπη και ο έρωτας για οτιδήποτε κάνουμε. Γι’ αυτό εμείς θέλουμε να ενισχύσουμε το λόγο, θέλουμε τα μέλη μας, από τα πολύ μικρά παιδάκια μέχρι τους μεγάλους που θα ασχοληθούν, να έχουν τη δυνατότητα της συμμετοχής στη γλώσσα και της κατανόησης.
Πολλοί, σαν κι εμένα, δεν έτυχε να έχουν γνώση ποντιακής καθώς δεν μιλούσαν στο σπίτι τους. Σας λέω με πολύ μεγάλη ζέση ότι αυτή η γλώσσα όσο την ψάχνουμε δεν μπορείτε να φανταστείτε τι επαφές σου φέρνει με το παρελθόν, τι δυνατότητες έχει για το παρόν και το μέλλον.
(Φωτ.: Κώστας Τζουμερκιώτης)
Η αρχή από πού έγινε;
Εμείς, λοιπόν, ξεκινήσαμε πρώτα με τις θεατρικές ομάδες. Παρά το γεγονός ότι το ποντιακό θέατρο ήταν εδώ μέσα –πέρασαν από εδώ, μεταξύ άλλων, ο Τάκης Μουζενίδης, ο Πόλυς Χάιτας, ο Νίκος Σπανίδης–, τα τελευταία χρόνια είχε αρχίσει να φθίνει. Πλέον έχουμε την τύχη ανάμεσα σε όσους προσφέρουν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους να έχουμε δύο επαγγελματίες σκηνοθέτες: ο ένας είναι ο Γιώργος Γαλάντης που έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεατρικού Εργαστηρίου Καλλιθέας, και ο άλλος είναι ο Γιώργος Σαλπιγγίδης που είναι παλιός ηθοποιός και σκηνοθέτης, υπεύθυνος του παιδικού θεατρικού τμήματος. Και έτσι έχουμε στη μια σκηνή θεατρικό εργαστήρι, δύο μόνιμες σκηνές (η μία είναι Η Έξοδος που παίξαμε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά). Έχουμε και τους Μωμόγερους του 17ου αι. που δεν είναι αυτό που βλέπετε με τις περικεφαλαίες που είναι χορός· εμείς αυτό που κάνουμε είναι να συνεχίσουμε μία από τις 50 περίπου παραλλαγές που υπάρχουν, από τον Χρήστο Σαμουηλίδη που είναι και αυτός μέλος μας. Προσπαθούμε να αποδώσουμε τους Μωμόγερους της Παϊπούρτης, ένα θεατρικό κομμάτι πολύ αξιόλογο που αναφέρεται στις διώξεις από τους Τούρκους και στην αντίσταση των απλών ανθρώπων.
Και παράλληλα ο σκηνοθέτης Γιώργος Γαλάντης έχει σκεφτεί να θεατροποιήσει τις ποντιακές παροιμίες, μια δουλειά πάρα πολύ καλή που θα την δείτε στο μήνα δωρεάν θεάτρου.
Στο μήνα θεάτρου έχουμε καλέσει αρκετούς θιάσους, και από σωματεία και επαγγελματικούς που θεωρούμε ότι μπορούν να πουν πράγματα (για παράδειγμα, τη Μαζώχτρα του Αργύρη Εφταλιώτη στο κρητικό ιδίωμα). Και για πρώτη φορά θα παρουσιάσουμε τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη στην ποντιακή. Έχουμε ήδη ξεκινήσει να στήνουμε την παράσταση δουλεύοντας πυρετωδώς. Την απόδοση θα κάνουμε εγώ και η σύζυγός μου. Αυτό είναι σε ό,τι αφορά τη μεγάλη σκηνή.
Και το τελευταίο για τον ποντιακό λόγο που κάνουμε είναι το παιδικό θεατρικό. Έχουμε 17 παιδιά και ανεβάζουμε Τον αγράμματον δέσκαλον, με πρωταγωνιστή έναν δάσκαλο που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να φάει.
Μέλη της λέσχης ανάγνωσης στη σκηνή των «Αργοναυτών-Κομνηνών» (φωτ.: Κώστας Παυλίδης)
Δεν έχετε σκεφτεί να κάνετε μαθήματα ποντιακής διαλέκτου;
Για την ακρίβεια, έχουμε κάνει τη λέσχη ανάγνωσης ποντιακής διαλέκτου. Σκεφτήκαμε ότι σήμερα ο κόσμος δεν μπορεί να κάθεται να μαθαίνει με γραμματική τη διάλεκτο, δεν έχει το χρόνο να το κάνει. Προτείναμε λοιπόν, και φέτος είναι η τρίτη χρονιά που το εφαρμόζουμε, η γλώσσα να μαθαίνεται από την οικογένεια στο παιδί. Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να δημιουργήσει καλύτερο λόγο και περισσότερες λέξεις και να εξάψει τη φαντασία; Η ποίηση.
Έχουμε ποιητές όπως ο Ηλίας Τσιρκινίδης, που ήταν και μέλος μας, έχουμε και εκδόσεις, και έτσι υπάρχει η δυνατότητα μια ομάδα 25 ατόμων να μάθει από ένα-δύο ποιήματα τα οποία θα τα ερμηνεύει και δεν θα τα απαγγέλλει – σε αυτό βοηθά και ο σκηνοθέτης Γιώργος Σαλπιγγίδης. Ό,τι μαθαίνει η ομάδα, το παρουσιάζει στο κοινό. Πέρσι είχαμε πάει στην Άνδρο με τον Παντελή Βούλγαρη και παρουσιάσαμε σε μια παράσταση τα τρία από τα τριάντα ποιήματα που μάθαμε.
Με αυτό τον τρόπο ξέρετε τι πετύχαμε; Ο κανένας έμαθε από ένα ποίημα.
Όταν κάποιος έλεγε το ποίημα πέντε φορές οι άλλοι άρχιζαν να καταλαβαίνουν καλύτερα, να κάνουν ερωτήσεις, και να μαθαίνουν ακόμα και να το ερμηνεύουν. Σήμερα στη λέσχη ανάγνωσης, που αριθμεί περί τα 35 μέλη, έχουμε καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας σε ξένο πανεπιστήμιο η οποία δεν έχει καμία σχέση με τα ποντιακά και μιλάει ποντιακά!
Από την τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 (πηγή: αρχείο «Αργοναυτών-Κομνηνών»)
Δεν είναι, όμως, ότι αφήνετε απ’ έξω το χορό, με δεδομένο ότι έχετε και την «κληρονομιά» από τη συμμετοχή στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών της Αθήνας. Πώς δουλεύονται τα χορευτικά τμήματα;
Η χαρά και η τύχη μας είναι ότι έχουμε δύο πολύ καλούς χοροδιδασκάλους, τον Κώστα Σαββινίδη, που είναι χρόνια μέλος του συλλόγου, και τον Κώστα Παυλίδη από τη νεότερη γενιά. Στους αρχάριους υπάρχουν δύο τμήματα, και δουλεύουμε σαν σχολή: τελειώνεις τη μία τάξη και περνάς στην επόμενη, και στο τέλος παίρνεις και πτυχίο.
Μετά το τέλος των δύο ετών παρακολούθησης οι «απόφοιτοι» παρουσιάζουν μια παράσταση με πυρήνα ήθη, έθιμα ή δραστηριότητες που υπήρχαν στον Πόντο. Η πρόταση ανήκει στα παιδιά, τα οποία πηγαίνουν στα αρχεία, ψάχνουν και αποφασίζουν το θέμα. Αυτό είναι το σημαντικό: ότι ψάχνουν τα ίδια τα παιδιά. Πέρσι κάναμε τη βάπτιση σε μουσικοχορευτικό δρώμενο. Παιδιά που δεν μιλούσαν ποντιακά έμαθαν εκτός από το να χορεύουν, να μιλάνε και να συμπεριφέρονται ποντιακά επί σκηνής.
Από την εκδήλωση για τα φωτίσια (φωτ.: Σύλλογος Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί»)
Παρ’ όλα αυτά δεν έχουμε δει χορευτές του συλλόγου να παίρνουν μέρος στα ετήσια πανελλαδικά φεστιβάλ.
Ο χορός είναι πάρα πολύ εύκολος, η γλώσσα είναι το δύσκολο. Το στοίχημά μας δεν είναι το εύκολο. Ξέρετε, αν έρθει ο λυράρης μας από πάνω και αρχίζει να παίζει λύρα και σας δείξουμε δύο πατήματα να κάνετε, σηκωνόμαστε πάνω και χορεύουμε. Σ’ αυτό που γίνεται με τα χορευτικά, εμείς δεν συμμετέχουμε. Δεν συμμετέχουμε στα πανηγύρια τα μεγάλα των τριών και πέντε χιλιάδων χορευτών διότι θεωρούμε ότι κάθε σύλλογος πρέπει να έχει αυτοδυναμία ύπαρξης. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να γίνει αυτό το πράγμα (η συνάντηση, το ταξίδι) από τα παιδιά του εξωτερικού. Από τη Γερμανία, π.χ., θα μπορούσαν να έρχονται εδώ κάθε τρία χρόνια, να μην πληρώνουμε τόσα χρήματα για τσάμπα χορούς χωρίς αξία.
Εγώ θεωρώ ότι δεν έχει καμία αξία, το έχω δηλώσει και γραπτώς. Θεωρούμε ότι όταν πιάσεις τη λύρα να χορέψεις, θα μαζευτεί πολύς κόσμος να το κάνει. Το ζήτημα είναι τι θα αφήσεις στο τέλος.
Δηλαδή, δεν μπορεί να μαζεύονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι σε ένα στάδιο και από την άλλη πλευρά να μην έχει αναγνωριστεί η Γενοκτονία. Δεν μπορείς να μην ξέρεις να μιλάς ποντιακά, αυτό το πράγμα είναι ουσιαστικό. Κάποια στιγμή πρέπει να καταλήξουμε στα ουσιαστικά όλοι μας, και να μην είμαστε οι «κατακέφαλοι» Πόντιοι που το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι το πώς θα κάνουμε επίδειξη δύναμης με ευκολία. Η δυσκολία είναι που μετράει περισσότερο και αυτή είναι που φτάνει σε αποτελέσματα.
Ενόψει της 19ης Μαΐου 2019 ποια βήματα πρέπει να γίνουν;
Εμείς δεν ζούμε για τη 19η Μαΐου του 2019, για τα 100 χρόνια. Εμείς αυτά τα χρόνια τα έχουμε χτίσει χρόνο με το χρόνο και προσπαθούμε να έχουμε μια άμεση επαφή με τις μνήμες μας. Είναι μια συμβολική επέτειος.
Αυτό το αφήσαμε σε έναν οργανωμένο χώρο της δευτεροβάθμιας που δεν στάθηκε όπως έπρεπε στις περιστάσεις, με αποτέλεσμα ένας σύλλογος όπως οι «Αργοναύτες-Κομνηνοί» εδώ και οκτώ χρόνια να έχει κάνει δύο επιστολές διαμαρτυρίας προς την ΠΟΕ για πράγματα που ήταν καταφανώς λογικά. Τους λέγαμε ότι δεν προχωράτε σε καλά βήματα διότι το μόνο που σας ενδιαφέρει είναι η καρέκλα και τίποτε άλλο. Πρέπει να κάνουν δουλειά όλοι, ουσιαστική, και να πιστεύουμε σε αυτά που κάνουμε και να μην είμαστε το επίκεντρο συζητήσεων.
Από την εκδήλωση για τη 19η Μαΐου στο Σύνταγμα, το 2016
Έχετε δηλαδή αντιρρήσεις για τον εορτασμό στο Σύνταγμα;
Σήμερα δεν είναι λογικό να πηγαίνουμε στο Σύνταγμα, να φέρνουμε έναν άνθρωπο σημαντικό, να βγάζουμε έναν λόγο, να είμαστε εκεί, να μαζεύεται ο καθένας διαμαρτυρόμενος άσχετος με το θέμα και να πηγαίνουμε στην πρεσβεία της Τουρκίας να αφήσουμε ένα έγγραφο διαμαρτυρίας που το κολλάμε σε ένα δέντρο. Λοιπόν, σας λέω ότι υπάρχουν πολύ καλύτεροι τρόποι για να το κάνουμε αυτό. Οι άνθρωποι στον οργανωμένο χώρο θεωρώ ότι είναι αδέρφια μου. Δεν χτυπάω προσωπικά, χτυπάω τις ενέργειες που κάνουν, τη μέθοδο που χρησιμοποιούν για να φτάσουν σε ένα αποτέλεσμα. Δεν μπορώ να ανεχτώ ανθρώπους που χρησιμοποιούν την προσωπική τους θέση με σκοπό να αναρριχηθούν.
Δεν σας ενοχλεί αυτή η αποστασιοποίηση από την Παμποντιακή Ομοσπονδία;
Με ενοχλεί αφάνταστα. Και μάλιστα με ενοχλεί ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι πήραν δύο επιστολές, η μία διαμαρτυρίας και η άλλη αποχώρησης από την οργανωμένη συμμετοχή, που είπαμε ότι θα είμαστε απ’ έξω, όπως και η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών με την οποία είμαστε συγκοινωνούντα δοχεία οι «Αργοναύτες-Κομνηνοί». Στην ουσία εδώ μέσα δημιουργήθηκε η δευτεροβάθμια και δεν θα μπορούσαμε να είμαστε απ’ έξω, ωστόσο επιλέγουμε να αποστασιοποιηθούμε διότι δεν μας απάντησαν καν για τις προτάσεις μας, δεν μας είπαν αν έχουμε δίκιο ή όχι.
Φίλοι είμαστε, αλλά με την τακτική που έχουν δεν μπορούμε να είμαστε συνομιλητές.
Υπάρχει ωστόσο και το θέμα της μη ουσιαστικής αναγνώρισης της Γενοκτονίας από την Ελλάδα, με την έννοια ότι δεν βρίσκεται στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής. Πώς το σχολιάζετε;
Στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί η Γενοκτονία διότι έχουμε ανθρώπους που αμφισβητούν – είτε ιδεολογικά είτε ιδεοληπτικά, είτε για κάποιον άλλο λόγο. Και τελευταία το αμφισβητούν και κάποιοι ποντιακής καταγωγής οι οποίοι έχουν να κάνουν με ιδιότητες αποχρωματισμού πολιτικού και όχι με ουσιαστική εμβάθυνση στα πράγματα του ποντιακού ζητήματος.
Το ποντιακό ζήτημα είναι επίκαιρο διαχρονικά και δεν μπορεί η Ρόζα Λούξεμπουργκ να ασχολείται με το Ανατολικό Ζήτημα και σήμερα να μιλάμε ακόμα γι’ αυτό. Δεν μπορεί ο Γεώργιος Σκληρός να δημιουργεί την πολιτική απόχρωση, να το συνεχίζει στη Ρωσία και το ζήτημα να παραμένει ακόμα αναπάντητο. Δεν μπορεί να παραμένει αναπάντητο το θέμα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας, των θυμάτων, όλων αυτών των ανθρώπων, που ήταν και Έλληνες και Αρμένιοι και Ασσύριοι. Ένας τρόπος που μπορεί να γίνει κάτι ουσιαστικό είναι να ενωθούν αυτές οι ομάδες, οι γενοκτονημένες, και κάπου γίνεται αυτό.
(Φωτ.: Κώστας Τζουμερκιώτης)
Αν δεν υπάρχει ενότητα στην ποντιακό χώρο πώς μπορείτε να προωθήσετε το ποντιακό ζήτημα; Πώς μπορείτε, αν θέλετε να το πούμε έτσι, να κάνετε λόμπινγκ;
Πολλοί μιλάμε για ενότητα. Και εμείς το ίδιο λέμε. Αλλά δεν πάμε με τον οργανωμένο χώρο, ούτε ο οργανωμένος χώρος θέλει να ακούσει αυτά που λέμε εμείς. Τι ενότητα, λοιπόν; Μόνο στα λόγια. Η ουσία ποια είναι; Να υπάρξουν άνθρωποι που θα ηγηθούν σε αυτή την πρωτοβουλία και θα πλησιάσουν όλο τον κομματικό μηχανισμό για να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε.
Από την εμπειρία μου σας λέω ότι στην Ευρωβουλή που πήγαμε το 2016 οι ευρωβουλευτές μας μας δέχτηκαν σαν ομάδα ανθρώπων που μιλούσαν για τη Γενοκτονία με πολύ σοβαρό τρόπο, μέχρι γραφείο μας παραχώρησαν. Εκατό άνθρωποι πήγαν στις Βρυξέλλες. Η πρωτοβουλία ήταν από την «Παναγία Σουμελά», μας το πρότειναν και πήγαμε. Ήταν πολύ αποτελεσματική πρωτοβουλία, προσωπικά δεν το περίμενα. Να σας πω και κάτι άλλο; Συναντήσαμε μια ευρωβουλευτή της Ολλανδίας που υποστήριζε τις θέσεις των Τούρκων. Είχαμε μαζί μας τον Σαΐτ Τσετίνογλου. Όταν πήγαμε στο γραφείο της της κατέθεσε μπροστά μου στοιχεία για την Κερασούντα, για Τούρκους που μένουν στα σπίτια Ελλήνων. Και η ευρωβουλευτής στη συνέχεια βγήκε με ανακοίνωση και είπε ότι έχουν δίκιο οι άνθρωποι, και θα πρέπει κάποια στιγμή να το συζητήσουμε!
Και στην Ελλάδα δεν έχουμε πλήρη αναγνώριση.
Κάποια στιγμή δεν θα πρέπει η προσοχή του οργανωμένου χώρου να στραφεί στα σχολεία;
Εμείς έχουμε ήδη κάνει ένα ερωτηματολόγιο, έχουμε ξεπεράσει τις 170 ερωτήσεις, για μαθητές των σχολείων. Θέλουμε να μοιραστεί στα σχολεία της Καλλιθέας, και αν μπορέσουμε να το κάνουμε σε μια ευρύτερη, πανελλήνια, βάση. Οι δυνατότητες του συλλόγου είναι αρκετά μεγάλες, το θέμα είναι αν θα μπορέσουμε αυτό το πράγματα με τη βοήθεια και των ΜΜΕ να το προχωρήσουμε.
Δεν φοβάστε ότι μπορεί να εκτεθείτε;
Να εκτεθούμε γιατί; Γιατί προσπαθούμε με σοβαρότητα και όχι με γραφικότητες να κάνουμε μια προσπάθεια για το μέλλον του ποντιακού ελληνισμού; Το κεφάλι είναι το πρόβλημα του λαού, αν δεν το φωτίσουμε και δεν το μορφώσουμε δεν θα βρεθούμε στην ανάγκη να το κόψουμε αργότερα, όπως έλεγε και ο Ουγκό. Τι να κάνουμε δηλαδή; Θέλουμε να ενημερώσουμε τους νέους τι σημαίνει Πόντος, τι έφεραν αυτοί οι άνθρωποι από εκεί.
