Η πρόσφατη αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ από τον πρόεδρο Τραμπ έχει δημιουργήσει μια νέα δυναμική στη Μέση Ανατολή. Είναι μια απόφαση που ενισχύει εκείνους που πιστεύουν ότι η ισραηλινή πλευρά δεν επιθυμεί ειρηνική επίλυση του Παλαιστινιακού Ζητήματος. Το ζήτημα της Ιερουσαλήμ, όμως, ξεφεύγει από τα στενά όρια της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης. Μαζί με άλλες αποφάσεις (π.χ. απαγόρευση εισόδου μουσουλμάνων στις ΗΠΑ) έρχεται να επιβεβαιώσει με δραματικό τρόπο την άγνοια που επικρατεί σχετικά με τη φύση του πολιτικού Ισλάμ.
Μεγάλα κοινωνικά κινήματα, όπως το πολιτικό Ισλάμ, δεν παραμένουν στάσιμα αλλά εξελίσσονται συνεχώς στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης και οι στρατιωτικές επεμβάσεις της Δύσης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την ταυτόχρονη παγκοσμιοποίηση και τοπικοποίηση (glocalization) του ισλαμιστικού κινήματος. Ο Ταγίπ Ερντογάν, ο Μοχάμεντ Μόρσι, ο Χασάν Νασράλλα και πολλοί άλλοι Ισλαμιστές ηγέτες «δανείζονται» και «ισλαμικοποιούν» Δυτικές ιδέες, αξίες και έννοιες που τους παρέχουν μεγαλύτερη νομιμοποίηση και τους καθιστούν περισσότερο δημοφιλείς.
(Φωτ.: EPA / Yahya Arhab)
Το πολιτικό Ισλάμ χαρακτηρίζεται από ετερογένεια και πολυμορφία γιατί περιλαμβάνει τρεις μεγάλες ομάδες:
- Η πρώτη σχετίζεται με ακτιβιστικές οργανώσεις, όπως το Hizb ut-Tahrir, που κινητοποιούν ειρηνικά τους πιστούς για την υπεράσπιση του Ισλάμ από ντόπιους και ξένους «εχθρούς». Παρά την πρόθεσή τους να επιβάλουν το ισλαμικό δίκαιο, οι ακτιβιστές αναφέρονται συχνά στα ανθρώπινα δικαιώματα των μουσουλμάνων που παραβιάζονται από τους Δυτικούς και τις αυταρχικές ηγεσίες που υπάρχουν στο μουσουλμανικό κόσμο.
- Η δεύτερη αφορά τα ισλαμιστικά κόμματα, όπως το AKP στην Τουρκία και το Al-Nahda στην Τυνησία, που συμμετέχουν στη δημοκρατική διαδικασία και επιδιώκουν να αλλάξουν το πολιτικό σύστημα εκ των έσω. Ο πολιτικός τους λόγος υποστηρίζει την πλειοψηφική δημοκρατία και στηλιτεύει τις αυταρχικές πρακτικές των προηγούμενων φιλοδυτικών καθεστώτων.
- Η τρίτη ομάδα απαρτίζεται από οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ και το Ισλαμικό Κράτος, που χρησιμοποιούν την τρομοκρατία για να επικρατήσουν εναντίον των αντιπάλων τους. Είναι ενδιαφέρον ότι προτάσσουν την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης για να εξηγήσουν την προσπάθεια εξόντωσης όσων δεν ενστερνίζονται τις δικές τους απόψεις.
Αυτές οι τρεις ομάδες συγκροτούν πλέον ένα νέο πολιτικό Ισλάμ που βρίσκεται σε διαρκή διαλεκτική σχέση με τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Παρά τα αντιθέτως λεγόμενα, οι ισλαμιστές του 21ου αιώνα δεν έχουν περιχαρακωθεί ιδεολογικά, γιατί μιλούν τη γλώσσα της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης. Ο Δυτικός κόσμος διέδωσε ιδέες και αξίες τις οποίες τώρα οι νέοι ισλαμιστές σχετικοποιούν και εργαλειοποιούν για να προωθήσουν τους στόχους τους. Το πολιτικό Ισλάμ πλέον καταθέτει τις δικές του προτάσεις για μια κοινωνία όπου η εκκοσμικευμένη μειοψηφία θα υποτάσσεται στη θρησκευόμενη πλειοψηφία, τα ανθρώπινα δικαιώματα (όπως ορίζονται από το Ισλάμ) θα επιβάλλονται, και η ισλαμική δικαιοσύνη θα επικρατήσει.
Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα είχε κατανοήσει τις αντιθέσεις και αντιφάσεις που υπάρχουν στο εσωτερικό του ισλαμιστικού κινήματος.
Γι’ αυτόν το λόγο η Ουάσινγκτον είχε προσεταιριστεί με αρκετή επιτυχία όσους ισλαμιστές αποκηρύττουν την ένοπλη βία ως μέσο επίλυσης πολιτικών διαφορών. Αφού το πολιτικό Ισλάμ δεν είναι ένα ενιαίο σύνολο, δεν μπορεί να είναι ενιαία και η στρατηγική διαχείρισης του. Η ισλαμοφοβική πολιτική του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ δημιουργεί όμως νέα δεδομένα. Η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως ισραηλινής πρωτεύουσας ενισχύει τις κεντρομόλες τάσεις στο εσωτερικό του μουσουλμανικού κόσμου. Η πιθανότητα απώλειας μια τόσο σημαντικής για το Ισλάμ πόλης δεν ενισχύει μόνο τις ακραίες φωνές, αλλά δύναται να συμπαρασύρει και μετριοπαθείς Ισλαμιστές σε έναν «πόλεμο πολιτισμών» με τη Δύση. Μια τέτοια εξέλιξη θα ζημιώσει κυρίως τις ΗΠΑ που προσπαθούν να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία τους στο διεθνές σύστημα έναντι ανερχόμενων δυνάμεων, όπως η Κίνα και η Ρωσία. Το νέο πολιτικό Ισλάμ θα χρησιμοποιήσει το ζήτημα της Ιερουσαλήμ για να δώσει μια νέα μάχη εναντίον της Δύσης· μόνο που αυτή τη φορά ο Δυτικός κόσμος θα βρεθεί αντιμέτωπος με τις ιδέες, αξίες και έννοιες που τον διέπουν.
(Φωτ.: EPA / Yahya Arhab)
Τη στιγμή που ο Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει συστηματικά τη ρήξη με ένα μεγάλο κομμάτι του μουσουλμανικού κόσμου, η Ευρώπη έχει την υποχρέωση να αρθρώσει έναν φιλελεύθερο λόγο που θα υποστηρίζει την ειρηνική συνύπαρξη και τον αμοιβαίο σεβασμό με τον μουσουλμανικό κόσμο. Η Ελλάδα και η Κύπρος, τα μοναδικά μέλη της ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Ο ελληνισμός και η Ορθοδοξία διαθέτουν το «πολιτισμικό» κεφάλαιο για να λειτουργήσουν ως γέφυρα ανάμεσα στη Δύση και τη Μέση Ανατολή. Σε ό,τι αφορά το πολιτικό Ισλάμ, ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε την πραγματικότητα. Αυτό το μεγάλο κοινωνικό κίνημα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί από το προσκήνιο, διότι έχει βαθιές ρίζες στις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής. Το πολιτικό Ισλάμ ήρθε για να μείνει για πολλά χρόνια και είναι επιτακτική ανάγκη να κατανοήσουμε πλήρως τη φύση του φαινομένου.
- Αναδημοσίευση: kathimerini.gr / Μάνος Καραγιάννης.
Ο Μάνος Καραγιάννης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Τμήμα Αμυντικών Σπουδών του King’s College London. Το βιβλίο του The New Political Islam: Human Rights, Democracy and Justice μόλις κυκλοφόρησε από το University of Pennsylvania Press.
