Tα απομεινάρια του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος στην Αμάρυνθο ανακάλυψε, μετά από εκατό και πλέον χρόνια έρευνας, ομάδα αρχαιολόγων της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας.
Στη διάρκεια των εργασιών του καλοκαιριού εντοπίστηκε ο πυρήνας του ιερού, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται πράγματι για το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.
Ο νέος γύρος ερευνών που οδήγησε στη φετινή μεγάλη ανακάλυψη είχε ξεκινήσει το 2007 από ομάδα Ελληνοελβετών αρχαιολόγων, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Karl Reber του Πανεπιστημίου της Λοζάνης –διευθυντή της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα– και της Αμαλίας Καραπασχαλίδου, επίτιμης Εφόρου Αρχαιοτήτων Ευβοίας. Οι ανασκαφές γίνονταν σε οικόπεδα στους πρόποδες του λόφου των Παλαιοεκκλησιών ή Παλαιοχώρας, ανατολικά της σύγχρονης Αμαρύνθου.
Ήδη από τότε υπήρχαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα, καθώς ήρθε στο φως μνημειώδης στοά του 4ου αι. π.Χ. που πλαισίωνε την ανατολική και τη βόρεια πλευρά του ιερού.
Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο ανακαλύφθηκαν κτήρια διαφόρων εποχών (από τον 6ο έως και τον 2ο αι. π.Χ.) και υπόγεια κρήνη που είχε κτιστεί με αρχιτεκτονικά μέλη και βάσεις από μνημεία σε δεύτερη χρήση. Από κάποιες ενεπίγραφες βάσεις και ενσφράγιστες κεραμίδες που φέρουν το όνομα «Αρτέμιδος», στάθηκε δυνατή η ταύτιση του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, καθώς οι επιγραφές αναφέρονται σε αναθέσεις στη θεά Αρτέμιδα, στον αδελφό της Απόλλωνα και στη μητέρα τους Λητώ.
Σύμφωνα με τις αρχαίες γραπτές πηγές, το ιερό αυτό υπήρξε από τα σημαντικότερα της Εύβοιας. Η ύπαρξή του είναι γνωστή από το 10ο βιβλίο του έργου του Ρωμαίου γεωγράφου Στράβωνα. Από τον 19ο αιώνα, οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν να εντοπίσουν το συγκεκριμένο ιερό, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό, παρά τις πολλές υποθέσεις, εξαιτίας της λανθασμένης ένδειξης της απόστασης στο κείμενο του Στράβωνα. Όπως ορθά απέδειξε ο καθηγητής Denis Knoepfler, ιστορικός και επιγραφικός στο Πανεπιστήμιο του Neuchâtel (Ελβετία) και στο Collège de France, το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος δεν βρισκόταν σε απόσταση 7 στάδια (δηλ. 1,5 χλμ.) από την πόλη της Ερέτριας, όπως αναφέρει ο Στράβων, αλλά σε απόσταση 60 στάδια (δηλ. 11 χλμ.).
Για την ιστορία
Αμαρύνθια ή αργότερα Αμαρύσια ονομαζόταν η αρχαία ελληνική γιορτή προς τιμήν της Αρτέμιδος αρχικά στην Αμάρυνθο της Εύβοιας, όπου συμμετείχαν Ερετριείς και Καρύστιοι και αργότερα στην Αττική στο Δήμο Άθμονος. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, οι Ερετριείς σχημάτιζαν πομπή από την πόλη τους μέχρι το ιερό της Αμαρυνθίας Αρτέμιδος, όπου θυσίαζαν κριάρια. Στη διάρκειά τους τελούνταν μουσικοί, αθλητικοί και δραματικοί αγώνες.
H γιορτή αργότερα μεταφέρθηκε στον αττικό Δήμο του Άθμονος, προς τιμή της Αμαρυσίας Αρτέμιδος με το όνομα Aμαρύσια, απ’ όπου προέρχεται και το σύγχρονο όνομα Aμαρούσιον (Μαρούσι).
Στα Αμαρύσια έπαιρναν μέρος αθλητές από όλη την Ελλάδα και στους νικητές δίνονταν χρυσά βραβεία. Την ίδια μέρα βράβευαν και τους άρχοντες που είχαν διοικήσει σωστά το δήμο.