Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ήταν η μόνη χώρα που απήλαυσε την ολική έκλειψη ηλίου στις 21 Αυγούστου. Στην Ελλάδα, εδώ και χρόνια, μια ομάδα αστρονόμων και ερασιτεχνών αστρονόμων είναι κυνηγός εκλείψεων ανά τον κόσμο. Ένα χόμπι ακριβό αλλά πολύ ενδιαφέρον και γοητευτικό. Η ομάδα επισκέφθηκε τις ΗΠΑ την περίοδο της έκλειψης και οι εμπειρίες της είναι συγκλονιστικές.
Στην ομάδα αυτή ανήκει και ο Αριστείδης Βούλγαρης. Παίζει βιολί στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η εργασία του. Αλλά το πάθος του, παράλληλα με τη μουσική, είναι η αστρονομία.
Στην αρχή παρατηρούσε τον ουρανό με τα τηλεσκόπια που αγόραζε. Αργότερα κατασκεύαζε ο ίδιος τα τηλεσκόπια που χρησιμοποιούσε. Και εδώ και αρκετό καιρό έχει κατασκευάσει και έναν φασματογράφο τον οποίο του ζήτησε η NASA και τον συμπεριέλαβε στα όργανα τα οποία «πέταξαν» με το αεροπλάνο της την ώρα της έκλειψης. Μια εξαιρετική τιμή και μέρα για τον Αριστείδη Βούλγαρη. Αλλά και για την Ελλάδα. Το εντυπωσιακό είναι ότι η NASA του ζήτησε να κατασκευάσει και άλλα όργανα. Όλα αυτά μας τα εξηγεί ο Αριστείδης Βούλγαρης στη συνέντευξη που ακολουθεί. Διαβάστε την. Θα χαθείτε μαζί του στον γοητευτικό κόσμο του διαστήματος.
Σύνθεση φωτογραφιών του ηλιακού στέμματος, προϊόν μαθηματικής επεξεργασίας (η οποία είναι ακόμη υπό εξέλιξη).
Βιολί ή τηλεσκόπιο;
Δεν μπορώ να τα διαχωρίσω… κουρδίζω το βιολί μου, αλλά «κουρδίζω» (βαθμονομώ) και τα οπτικά συστήματα που κατασκευάζω…
Πώς δεν ακολουθήσατε επαγγελματικά το δρόμο της αστρονομίας;
Ταυτόχρονα με τις πανελλαδικές εξετάσεις έδινα εξετάσεις για την Ανωτέρα τάξη του βιολιού στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, έχοντας δασκάλα τη Μαρία Δρούγου. Τότε έπρεπε να διαλέξω προς τα πού θα ρίξω το βάρος…
Πώς τέτοιο πάθος για την αστρονομία;
Μάλλον ταυτόχρονα με την «ευαισθησία» στον ήχο, έχω και «ευαισθησία» στην εικόνα. Αυτό εκφράστηκε ως κατασκευή αστρονομικών οργάνων, για να «δω» καλύτερα…
Από πότε αρχίσατε;
Είχα ένα αρκετά καλό τηλεσκόπιο από το 1990. Δεν τολμούσα βέβαια να το πειράξω. Το 2000 βρέθηκε στα χέρια μου ένα εντελώς κατεστραμμένο ίδιο τηλεσκόπιο, το οποίο και επισκεύασα επιτυχώς… Σταδιακά άρχισα να σχεδιάζω και να κατασκευάζω διάφορα εξαρτήματα για τα τηλεσκόπιά μου. Το 2007 αγόρασα τον πρώτο μου τόρνο και φρέζα και από τότε σχεδιάζω και κατασκευάζω ο ίδιος τα εξαρτήματα που χρειάζομαι, στο δικό μου μηχανουργείο.
Οι δύο φασματογράφοι «Icarus», μικρής και μεγάλης διασποράς, εδραζόμενοι σε ισημερινή στήριξη
Ποιες οι σπουδές σας;
Σπούδασα βιολί στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, το οποίο τελείωσα με άριστα παμψηφεί. Εργάζομαι ως μουσικός-βιολιστής στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Ποια τα σημαντικότερα αστρονομικά γεγονότα που παρακολουθήσατε;
Κυρίως οι ολικές εκλείψεις Ηλίου. Συμμετείχα ως μέλος διεθνών ερευνητικών αποστολών μαζί με τον καθηγητή Ιωάννη Σειραδάκη, ο οποίος ανέλαβε και το ρόλο του μέντορά μου. Έχω παρατηρήσει έως τώρα οκτώ ολικές εκλείψεις Ηλίου, από το Νησί του Πάσχα μέχρι το νησί Σβάλμπαρντ, 1.330 χιλιόμετρα πριν από τον Βόρειο Πόλο, και από το Γκαμπόν της Αφρικής μέχρι την Αυστραλία. Μια ολική έκλειψη Ηλίου είναι ένα μοναδικό γεγονός, πολύ ιδιαίτερο για τον κάθε άνθρωπο που την βλέπει. Από την Αρχαιότητα μέχρι και σήμερα δεν έχει αλλάξει η επίδραση μιας ολικής έκλειψης Ηλίου επάνω στον άνθρωπο…
Ακόμα και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων κατασκευάστηκε περίπου το 120 π.Χ. για να προβλέπει τις εκλείψεις, και όχι μόνο αυτές…
Τι εξοπλισμό έχετε;
Από μικρός ξόδευα το χαρτζιλίκι μου σε αγορές οπτικών, φακούς, κάτοπτρα, οπτικές ίνες κτλ. Αυτή τη στιγμή έχω μια αρκετά μεγάλη συλλογή οπτομηχανικών εξαρτημάτων και αρκετών τηλεσκοπίων, τα οποία χρησιμοποιώ ως πρώτες ύλες για τις πιο προχωρημένες οπτικές διατάξεις που κατασκευάζω. Όπως είναι φυσικό έπρεπε να έχω και μια ειδική οπτική τράπεζα για τεστάρω όλες τις κατασκευές μου. Πριν από δύο χρόνια κατασκεύασα και ακόμα μία οπτική τράπεζα στην οποία πραγματοποιώ εξομοιώσεις ολικών εκλείψεων Ηλίου.
Καλά, η αστρονομία θα μπορούσε να είναι χόμπι πολλών. Όπως και είναι. Εσείς έχετε μια εντυπωσιακή ικανότητα κατασκευής αστρονομικών οργάνων. Πώς την αποκτήσατε; Έχετε κάνει σχετικές σπουδές;
Όχι, δεν έχω κάνει κάποιες σχετικές σπουδές. Για την κατασκευή αστρονομικών οργάνων χρειάζονται κάποια πράγματα: πολύ καλή γνώση της Αστρονομίας, της Οπτικής (και Γεωμετρικής, αλλά και Κυματικής), παρατηρητικότητα, αεικίνητους πειραματισμούς, καλή κατευθυντικότητα στα δάχτυλα (αυτό μάλλον υπήρχε λόγω της ενασχόλησής μου με το βιολί), να έχεις έναν δικό σου χώρο για να κατασκευάζεις τις οπτικές διατάξεις σου, να χειρίζεσαι κάποια μηχανουργικά όργανα, επιμονή, πολύ υπομονή για να αντέχεις τις απανωτές αποτυχίες σου, και προφανώς πολλή έως… τρελή φαντασία. Το φως είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο, συμπεριφέρεται σα να έχει ζωή. Ξέρουμε, αλλά και δεν ξέρουμε πάρα πολλά γι’ αυτό… Το βλέπουμε, αλλά δεν μπορούμε να το πιάσουμε· συμπεριφέρεται σαν την ύλη, αλλά συμπεριφέρεται και σαν άυλο «υλικό», βρίσκεται μέσα στο χώρο, αλλά ταυτόχρονα δεν τον καταλαμβάνει. «Τρέχει» πάρα πολύ γρήγορα, αλλά ταυτόχρονα το βλέπουμε…
Το στιγμιαίο φάσμα όπως καταγράφηκε από τον φασματογράφο χαμηλής διασποράς «Icarus». Κάθε λαμπρός τοξωτός σχηματισμός απεικονίζει το φως που εκπέμπουν τα διεγερμένα άτομα που βρίσκονται στη χαμηλότερη ηλιακή ατμόσφαιρα, γνωστή και ως χρωμόσφαιρα, αλλά και στην υψηλότερη, γνωστή ως ηλιακό στέμμα
Πρέπει βέβαια να αναφερθώ και σε άλλους δύο μέντορές μου, τον αείμνηστο Γιώργο Κολοβό, ο οποίος ευθύνεται ολοκληρωτικά για τη μετάδοση της «ασθένειας» της κατασκευής οπτικών οργάνων, καθώς και τον συνταξιούχο καθηγητή Ευάγγελο Βανίδη του Εργαστηρίου Οπτικής του τομέα Φυσικής Στερεάς Κατάστασης του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, από τον οποίο έμαθα πάρα πολλά πράγματα και συνεχίζω να μαθαίνω ακόμα.
Πώς προέκυψε να σας ζητήσει η NASA φασματογράφο;
Τον περασμένο Μάιο έφτιαξα μία σελίδα σχετικά με τις κατασκευές που κάνω την οποία και κοινοποίησα στο διαδίκτυο. Μια βδομάδα μετά δέχτηκα ένα μήνυμα, το οποίο έλεγε συγχαρητήρια για τη σελίδα σας, την βρήκα πολύ πρωτότυπη και την αναρτώ στην επίσημη σελίδα της NASA για την επικείμενη ολική έκλειψη Ηλίου.
Η δουλειά του αποστολέα του μηνύματος ήταν να εντοπίζει χρήσιμες σελίδες στο διαδίκτυο που αφορούν την τότε επικείμενη έκλειψη Ηλίου και να τις αναρτά στη σελίδα της NASA.
Μετά από άλλη μια βδομάδα μετά δέχτηκα ένα μήνυμα που παρέπεμπε στο NASA Headquarters, το οποίο μου ζητούσε να επικοινωνήσω μαζί τους. Λίγες μέρες αργότερα πέρασα μια ακρόαση διάρκειας περίπου 35 λεπτών, απαντώντας σε αρκετά εξειδικευμένες ερωτήσεις των ειδικών της NASA σχετικά με το φασματογράφο μου και τον τρόπο κατασκευής του.
Προετοιμάζοντας τον ηλιοστάτη για τη διάταξη του «διπλού φίλτρου Lyot»
Τι ακριβώς κάνει ο φασματογράφος σας;
Ο συγκεκριμένος φασματογράφος, με την ονομασία «Icarus», σχεδιάστηκε αποκλειστικά για να αναλύει το φως από ολόκληρο το ηλιακό στέμμα κατά τη διάρκεια ολικών εκλείψεων. Από αναλυμένο φως του στέμματος μπορούμε να εντοπίσουμε ιονισμένα στοιχεία πολύ υψηλής θερμοκρασίας (1.000.000-3.500.000 Kelvin), καθώς και τη γενική θερμοκρασιακή κατάσταση του στέμματος.
Τον συγκεκριμένο φασματογράφο τον έχω χρησιμοποιήσει και στις 8 εκλείψεις που συμμετείχα, και προφανώς έχει «υποστεί» αρκετές βελτιώσεις, τροποποιήσεις και προσθήκες για να καταλήξω στο τελικό σχέδιο.
Μάλιστα τα δεδομένα που ελήφθησαν χρησιμοποιώντας τον « Ίκαρο», έδωσαν δύο δημοσιεύσεις σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά του εξωτερικού και άλλη μία η οποία είναι υπό διαδικασία συγγραφής. Αυτές οι εργασίες αφορούν την πτώση της θερμοκρασίας του ηλιακού στέμματος που οφείλεται στη χαμηλή ηλιακή δραστηριότητα που παρατηρείται τα τελευταία δέκα χρόνια, καθώς και την ανίχνευση των ιονισμένων στοιχείων που υπάρχουν στο στέμμα.
Τι ιδιαίτερο έχει και χρησιμοποίησε η NASA τον δικό σας;
Απ’ όσο γνωρίζω δεν υπήρχε κάτι ανάλογο, που να έχει δοκιμαστεί σε πραγματικό χρόνο μιας ολικής έκλειψης και να είναι αποδεδειγμένα αξιόπιστο και σχετικά γρήγορα διαθέσιμο.
Σχεδιάζετε κάποιο άλλο όργανο;
Σκοπεύω να κατασκευάσω και να χρησιμοποιήσω άλλα τέσσερα όργανα, στις επόμενες εκλείψεις, τα οποία ήδη σχεδίαζα μέσα στο αεροπλάνο επιστρέφοντας από το Σικάγο, ακόμα και τη στιγμή που… κουνούσε λιγάκι. Αυτή η έκλειψη μου προξένησε πολλές καινούργιες πρωτότυπες ιδέες για την κατασκευή οργάνων.
Τους επόμενους μήνες εννοείται πως θα ξεκινήσω την υλοποίησή τους (ήδη μου ζητήθηκε από τη NASA να κάνω μια σειρά προτάσεις για τις επόμενες εκλείψεις Ηλίου, το 2019 και το 2020).
Πώς ήταν η εμπειρία από την πρόσφατη έκλειψη στις ΗΠΑ;
Πολύ ιδιαίτερη! Βρισκόμουν στην καρδιά του χώρου έρευνας του ηλιακού στέμματος! Οι ΗΠΑ έχουν ξοδέψει δισεκατομμύρια δολάρια (ηλιακά αστεροσκοπεία, ακόμα και εναέρια, δηλαδή ειδικά τροποποιημένα αεροπλάνα) για τη μελέτη του ηλιακού στέμματος. Το αντιλήφθηκα πολύ έντονα ευρισκόμενος εκεί. Η ελληνική αποστολή συνεργάστηκε για όγδοη φορά με τον διάσημο κυνηγό ηλιακών εκλείψεων καθηγητή Τζέι Πασάχοφ. Η ομάδα του ήταν εξαιρετικά πολυπληθής και ο εξοπλισμός τους ήταν δύο κοντέινερ πλήρως γεμάτα (αλλά κι εμείς είχαμε μαζί μας συνολικά 250 κιλά αστρονομικά όργανα!).
Η ελληνική αποστόλή μετά την ηλιακή έκλειψη του 2015, στο νησί Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας
Η 13μελής ελληνική αποστολή ήταν χωρισμένη σε δύο ομάδες: η μία συνεργάστηκε με τον καθηγητή Τζέι Πασάχοφ στο Σάλεμ του Όρεγκον (δυτική ακτή των ΗΠΑ) και η άλλη στο Κάρμποντέιλ του Ιλινόι με επικεφαλής τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Σικάγου – Fermi Institute, Αθανάσιο Οικονόμου, ο οποίος μεταξύ των άλλων ανέλαβε και όλη την απαιτούμενη προετοιμασία του ερχομού της ελληνικής αποστολής στις ΗΠΑ.
Έχουμε αρκετά δεδομένα τα οποία θα επεξεργαστούν στις επόμενες εβδομάδες και φαίνεται ότι θα δώσουν νέα στοιχεία για την κατάσταση του ηλιακού στέμματος.
Το περίεργο με το ηλιακό στέμμα είναι ότι η επιφάνεια του Ηλίου η φωτόσφαιρα έχει θερμοκρασία περίπου 6.000 βαθμούς, και καθώς απομακρυνόμαστε από το «τζάκι με τη φωτιά» η θερμοκρασία αντί να πέφτει ανεβαίνει ανεξήγητα, και πολύ γρήγορα, σε νούμερα των 2.000.000 ή 3.000.000 βαθμών Kelvin. Η λύση αυτού του μυστηρίου έχει αναχθεί στην αναζήτηση του «Άγιου Δισκοπότηρου» της Ηλιακής Φυσικής.
Στιγμιότυπο από τις φωτογραφίες που ελήφθησαν με τη διάταξη του διπλού φίλτρου Lyot. Οι σχηματισμοί στην πράσινη φωτογραφία αντιπροσωπεύουν περιοχές με θερμοκρασία 2.000.000 Kelvin, ενώ οι σχηματισμοί στην κόκκινη φωτογραφία απεικονίζουν περιοχές με θερμοκρασία 1.000.000 kelvin. To «Άγιο Δισκοπότηρο» της ηλιακής Αστρονομίας, δηλ. η εύρεση του μηχανισμού παραγωγής αυτών των τόσο υψηλών θερμοκρασιών στο στέμμα, δεν έχει βρεθεί…
Ξεχνώντας για πολύ λίγο το «επιστημονικό» τμήμα μιας ολικής έκλειψης Ηλίου, η παρατήρησή της και μόνο είναι πολύ ιδιαίτερη! Ο μαύρος Ήλιος (δηλαδή η Σελήνη που έχει καλύψει τον ηλιακό δίσκο) μαζί με το στέμμα με το «περίεργο» λευκό χρώμα, που θα το χαρακτήριζα «λευκό-ελεκτρίκ-μαργαριταρί», είναι μια πολύ ξεχωριστή εικόνα. Ο χώρος γύρω έχει σκοτεινιάσει έχοντας ένα απόμακρο μολυβί χρώμα, ενώ τα υπόλοιπα «ζωντανά» χρώματα έχουν χαθεί, και ταυτόχρονα στον ουρανό μπορείς να δεις αρκετά αστέρια και πλανήτες.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος σοκάρεται διότι δεν είναι εκπαιδευμένος σε τέτοια φαινόμενα…
Παρατηρώντας μια ολική έκλειψη Ηλίου αντιλαμβάνεσαι το πραγματικό μεγαλείο της φύσης, το πόσο μικρός είσαι, το πόσο τυχερός είσαι που βρίσκεσαι σε θέση να το αντιληφθείς, και φυσικά με το τέλος της ολικής φάσης ρωτάς τρέχοντας τους ειδικούς ή ανυπομονείς να μπεις στη σελίδα της NASA για να δεις πότε είναι η επόμενη ολική έκλειψη Ηλίου!
