Η Κωνσταντινούπολη σώζεται από την πολιορκία Περσών και Αβάρων

Στις 7 Αυγούστου του 626 γράφτηκε μια από τις λαμπρές σελίδες της βυζαντινής ιστορίας με τη νίκη κατά των Περσών και των Αβάρων, που πολιορκούσαν επί μέρες την Πόλη με υπέρτερο αριθμητικά στρατό και εξελιγμένες πολιορκητικές μηχανές, χωρίς ωστόσο να μπορέσουν να κάμψουν την αντίσταση των Βυζαντινών.

Η στρατηγική αυτή νίκη αποδόθηκε στην Παναγία, στην οποία αφιερώθηκε ο Ακάθιστος Ύμνος.

Πώς φτάσαμε στην πολιορκία; Η αποτυχημένη βασιλεία του στρατηγού Φωκά (602-610) είχε οδηγήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε αναρχία. Το γεγονός είχε ανοίξει την όρεξη των Σλάβων, των Αβάρων (νομαδικός λαός μογγολικής καταγωγής, που είχε εγκατασταθεί στις ουγγρικές πεδιάδες) και κυρίως των Περσών, που επιδίωκαν την εκδίωξη των Βυζαντινών από την Ανατολική Μεσόγειο. Ο γιος όμως του τότε Εξάρχου της Αφρικής, ο Ηράκλειος, αφού ανέτρεψε και διαδέχτηκε στο θρόνο τον άφρονα Φωκά, αποφάσισε να ανατρέψει τα σχέδιά τους και να ηγηθεί ο ίδιος μεγάλης εκστρατείας κατά των Περσών.

Ο πόλεμος με τους Πέρσες κράτησε έξι χρόνια (622-628) και ήταν μια σκληρή αναμέτρηση ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Το 626, ο Πέρσης Βασιλιάς Χοσρόης Β΄ όμως –ενώ ο Ηράκλειος συνέχιζε στην εκστρατεία στη Μεσοποταμία– αποφάσισε να προχωρήσει στην πολιορκία της Πόλης. Ήλθε μάλιστα σε συμφωνία με τον χαγάνο (ηγεμόνα) των Αβάρων για κοινή δράση εναντίον των Βυζαντινών.

Στις αρχές Μαΐου, οι Άβαροι συνεπικουρούμενοι από σλαβικά φύλα –Χρωβάτες (Κροάτες) και Σέρβους– πολιόρκησαν καταρχάς τη Θεσσαλονίκη επί 33 ημέρες και αφού απέτυχαν, στράφηκαν προς την Κωνσταντινούπολη. Έφτασαν έξω από τα τείχη της, στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου, στις 29 Ιουνίου.

Το ίδιο διάστημα έφθασε από τη Μικρά Ασία και περσικό εκστρατευτικό σώμα υπό τον Σαρβαραζά, το οποίο στρατοπέδευσε στη Χαλκηδόνα, από την ασιατική πλευρά του Βοσπόρου.

Η Πόλη κλείστηκε από παντού.

Στις 30 Ιουλίου, οι Άβαροι έστησαν απέναντι από τα τείχη της Πόλης τις υπερσύγχρονες για την εποχή πολιορκητικές μηχανές τους, οι οποίες είχαν κατασκευαστεί στην Κίνα. Την επομένη ξεκίνησε η μεγάλη επίθεση κατά των χερσαίων, Θεοδοσιανών Τειχών. Η δύναμη που παρέταξαν αριθμούσε περίπου τους 80.000 άνδρες. Μέσα στα τείχη οι Βυζαντινοί, υπό τον ανήλικο γιο του αυτοκράτορα Ηράκλειο, τον Κωνσταντίνο –τον επιτρόπευαν ο πατριάρχης Σέργιος και ο μάγιστρος Βώνος– δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τους 12.000.

Στις 6 Αυγούστου, οι Άβαροι επιτέθηκαν σ’ ένα ασθενές τμήμα των τειχών της Κωνσταντινούπολης και κατέλαβαν την εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών, στην οποία οχυρώθηκαν.

Στις 7 Αυγούστου, ένας στόλος από περσικές σχεδίες με στρατεύματα επιχείρησαν να διαπεραιώσουν το Βόσπορο αλλά περικυκλώθηκαν και καταστράφηκαν από τον βυζαντινό στόλο. Οι Σλάβοι προσπάθησαν να επιτεθούν στα θαλάσσια τείχη από τον Κεράτιο κόλπο, ενώ ο κύριος όγκος των Αβάρων επιτέθηκαν τα χερσαία τείχη. Οι βυζαντινές γαλέρες όμως κατέστρεψαν τις σλαβικές βάρκες που κατευθύνονταν στα θαλάσσια τείχη, ενώ η αβαρική επίθεση στα χερσαία τείχη από τις 6 έως τις 7 Αυγούστου απέτυχε παταγωδώς. Τη νύχτα 7-8 Αυγούστου οι Άβαροι έκαψαν τις πολιορκητικές τους μηχανές και η νύχτα έγινε μέρα περιγράφει ο ακαδημαϊκός και ιστορικός Stefen Turnbull, στο έργο του The walls of Constantinople AD 324-1453.

Ο βυζαντινός στόλος και η «υπέρμαχος στρατηγός»

Ο βυζαντινός ναυτικός έλεγχος στο στενό του Βοσπόρου εμπόδισε τους Πέρσες να στείλουν στρατεύματα στην ευρωπαϊκή πλευρά για να βοηθήσουν τους σύμμαχους τους Αβάρους, και αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της πολιορκίας. Η αποτελεσματικότητα του βυζαντινού στόλου, ο οποίος είχε ανανεωθεί σημαντικά στα χρόνια του Ηράκλειου, θεωρείται από τους ιστορικούς η κύρια αιτία της τελικής επικράτησης των Βυζαντινών.

Ο Stefen Tunbulll σημειώνει επίσης ότι η συγκεκριμένη πολιορκία ήταν το πρώτο μεγάλο τεστ για τα Θεοδοσιανά Τείχη που απέδειξαν στην πράξη τη φήμη τους.

Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί, βέβαια, απέδωσαν τη νίκη στην Παναγία.

Αμέσως μετά τη διάλυση της πολιορκίας, ο Πατριάρχης Σέργιος και ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος, με όλους τους αξιωματικούς και το λαό πήγαν στο ναό Παναγίας των Βλαχερνών και όλοι μαζί έψαλλαν τον Ακάθιστο Ύμνο, αποδίδοντας στη Θεοτόκο τα «νικητήρια» και την ευγνωμοσύνη τους, λέει η παράδοση. Ο Ακάθιστος Ύμνος, αν και δεν είναι βέβαιο από ποιόν και πότε γράφτηκε ακριβώς, ωστόσο έχει συνδεθεί με τη διάσωση της Κωνσταντινούπολης από την πολιορκία των Αβάρων του 626.

Ακόμα και μεταξύ των ιστορικών πάντως λίγοι φαίνεται να αμφισβητούν πως η ένθερμη πίστη των Βυζαντινών, ότι η Πόλη βρισκόταν υπό την προστασία της Παναγίας, κράτησε υψηλά το ηθικό των πολιορκημένων και τους έδωσε τη δύναμη να αντισταθούν.

Και σίγουρα η συντριπτική πλειοψηφία των μελετητών συμφωνούν στις ευεργετικές για την αυτοκρατορία επιδράσεις της στρατηγικής αυτής νίκης. Η αποτυχία της πολιορκίας του 626 έσωσε την αυτοκρατορία από την κατάρρευση. Παράλληλα με τις νίκες που πέτυχε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος το προηγούμενο έτος αλλά και το 627, το Βυζάντιο κατάφερε να επανακτήσει τα εδάφη του και να βάλει ένα τέλος στους καταστροφικούς πολέμους με τους Πέρσες με επιβολή ευνοϊκής συνθήκης, που εξασφάλισε για μεγάλο χρονικό διάστημα σταθερά σύνορα.

• Πηγές:
— Stefen Turnbull, The walls of Constantinople AD 324-1453.
— Will Wyeth, A Magic Army: The siege of Constantinople, 626.
— wikipedia.org.