Οι αδερφοί Γιάννης και Γιώργος Μεγαλακάκης, της Ομάδας Έκφρασης Κρητικών Χορών, και ο επικεφαλής του Πολιτιστικού Οργανισμού «Πυρρίχιος Ακαδημία», Όμηρος Παχατουρίδης, ετοιμάζονται πυρετωδώς για το μεγάλο μουσικοχορευτικό αντάμωμα του Πόντου και της Κρήτης στο Θέατρο Βράχων, στις 17 Ιουλίου.
Σε ένα διάλειμμα των προετοιμασιών τους μας έκαναν την τιμή να έρθουν με κάποιους από τους μουσικούς της παράστασης στα γραφεία του pontos-news.gr, να μιλήσουμε για χορό, μουσική, παράδοση και ελληνικότητα.
Συμφώνησαν ότι διαφωνούν με τον τρόπο που η πλειονότητα στην Ελλάδα προσεγγίζει τις παραστάσεις των παραδοσιακών χορών, μας έδειξαν τους παραδοσιακούς χορούς ως φορέα ελληνικότητας και μας προσκάλεσαν να δούμε τη δική τους αλήθεια για το τι κουβαλάνε οι χοροί των δύο τεράστιων παραδόσεων, του Πόντου και της Κρήτης.
(φωτ.: Βασίλης Καρυοφυλλίδης)
Πώς προέκυψε η ιδέα της μουσικοχορευτικής σύμπραξης;
Γιάννης: Η εποχή απαιτεί ενώσεις και συμπράξεις, πολιτισμικές και όχι μόνο. Ως δασκάλους και ερευνητές του χορού, ως ανθρώπους του σήμερα, μας αφορά μέσα από μια παράσταση να δείξουμε όχι πόσο καλοί χορευτές είμαστε, αλλά τι μηνύματα θέλουμε να περάσουμε μέσα από την τέχνη μας. Ο κρητικός και ο ποντιακός χορός είναι το βήμα, ο αγωγός που μας δίνει το δικαίωμα να μιλήσουμε στον κόσμο γι’ αυτά που μας ανησυχούν.
Η μεγαλειώδης φράση του Καζαντζάκη «Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ», στην εποχή μας που μαστίζεται από πολέμους, επιθέσεις, βομβαρδισμούς, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Αποφασίσαμε λοιπόν κάποιοι χορευτές να κάνουμε αυτή την παράσταση για να περάσουμε το μήνυμα της ειρήνης και της συνεργασίας.
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το νήμα που ενώνει εσάς τους τρεις εμπνευστές της παράστασης;
Γιώργος: Είναι δύσκολο να ασχολείσαι με την παράδοση. Πολλές φορές μπορεί να… παρεξηγηθείς, ειδικά όταν αυτό που κάνεις θέλεις να έχει τη μυρωδιά του χθες, αλλά και την εικόνα του σήμερα.
Όταν λέτε «μπορεί να παρεξηγηθείς»;
Γιώργος: Έχουμε κάνει το τόλμημα να πλησιάσουμε αρκετές φορές συλλόγους για συμπράξεις και ήταν επιφυλακτικοί, έπρεπε να περάσουμε από χίλια μύρια κύματα, από Διοικητικά Συμβούλια, από δυσπιστία…
Γιάννης: Η διαφωνία προκύπτει στο πώς θα παρουσιαστεί αυτό που θέλουμε να κάνουμε. Εμείς θέλουμε με το ένα πόδι να είμαστε στην παράδοση, στον τρόπο που χόρευε ο παππούς και ο προπάππους μας, αλλά με το άλλο πόδι να είμαστε στο σήμερα. Πρέπει να μιλήσουμε σε ένα σύγχρονο κοινό που έχει δει από όπερα μέχρι τον παππού που χορεύει στο χωριό. Δεν μπορώ να χορέψω όπως ο παππούς μου, γιατί δεν ζω όπως ο παππούς μου. Μπορώ όμως να εμπνευστώ, να συγκινηθώ από τον τρόπο που χόρευε εκείνος και να κάνω τέχνη. Θα παρουσιαστεί λοιπόν ως μουσειακός ο χορός;
Συντελεστές της παράστασης στο pontos-news.gr (φωτ.: Βασίλης Καρυοφυλλίδης)
Εκεί ακριβώς, επειδή κάποιοι στους συλλόγους δεν γνωρίζουν ή δεν θέλουν να αγγίξουν καθόλου το κομμάτι τέχνη στην παράδοση, προκύπτουν οι «παρεξηγήσεις».
Όμηρος: Στον Γιάννη και τον Γιώργο έχει απόλυτη εφαρμογή η ρήση του πολυγραφότατου καθηγητή Άλκη Ράπτη, ο οποίος έγραψε ότι οι μεγάλοι δημιουργοί πατούσαν γερά σε δύο πόδια, το ένα ήτανε η άψογη γνώση της τεχνικής τους και το άλλο η αφομοίωση των κατακτήσεων των προκατόχων τους. Αυτά τα συναντάς στον υπέρτατο βαθμό στα δύο αυτά παιδιά. Και εμείς, ως «Πυρρίχιος Ακαδημία», από την πλευρά μας σεβόμαστε τις ρίζες μας, αλλά δεν ξεχνάμε ότι δεν είμαστε στο 1900. Πρέπει να μιλήσουμε με εκείνη τη γλώσσα, αλλά με σημερινές συλλαβές, χωρίς να παραχαράξουμε.
Πώς γίνεται όμως στο χορό να κρατάς τη φόρμα αλλά να την προσαρμόζεις στο σήμερα; Πώς γίνεται να καινοτομείς σε έναν χορό που έχει συγκεκριμένα βήματα;
Γιάννης: Ας ξεκινήσουμε από το τι σημαίνει για μας παράδοση. Οι περισσότεροι την βλέπουν ως μουσειακό είδος, ως φολκλόρ… Και το 1400 υπήρχαν συγκεκριμένα βήματα στον πεντοζάλη, αλλά υπήρχε και ένα χορευτής στα Σφακιά, ας πούμε, που έδωσε στο χορό το δικό του στίγμα. Αυτό είναι δημιουργία. Σήμερα δεν χορεύουμε όπως το 1900, γιατί δεν ζούμε όπως τότε. Χορεύουμε με τον τρόπο που μπορούμε σήμερα, εμπνεόμενοι από τους παππούδες μας.
Όμηρος: Υπάρχει βέβαια μια διαφορά, στον κρητικό χορό είναι έντονος ο αυτοσχεδιασμός, και οι αδερφοί Μεγαλακάκη είναι κορυφαίοι σ΄ αυτό. Στον ποντιακό χορό δεν υπάρχει αυτό. Είναι τελείως διαφορετική η φιλοσοφία, η οποία δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των 2.700 χρόνων ιστορίας. Υπάρχει όμως ένας χορός, ένα κομμάτι του πυρρίχιου, τα μαχαίρια, όπου υπάρχει περιθώριο αυτοσχεδιασμού, που σου δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσεις και να εκφραστείς.
Γιάννης: Η χορογράφος και χορεύτρια σύγχρονου χορού Αποστολία Παπαδαμάκη μου έχει πει «εκπληκτικοί χοροί οι παραδοσιακοί, ποτέ όμως δεν έχω καταλάβει σε μια παράσταση γιατί πιάνεστε από τους ώμους, γιατί χτυπάτε τα πόδια…». Αυτό θέλουμε εμείς από μια χορευτική παράσταση: να μπει ο θεατής πιο μέσα στον πεντοζάλη, στη σέρρα, να καταλάβει γιατί χτυπάμε τα πόδια, τι σημαίνει αυτό για τον Πόντιο, για τον Κρητικό. Εκτός λοιπόν από τη γνώση τη χορευτική, τη μουσικολογική, τη βιωματική, απαιτείται και γνώση καλλιτεχνική.
Πώς η παράδοση θα παρουσιαστεί χωρίς να αλλοιωθεί σε μια θεατρική σκηνή;
Κρητικοί και Πόντιοι αντάμα (φωτ.: Βασίλης Καρυοφυλλίδης)
Αυτό ψάχνουμε εμείς, πώς σ’ αυτές τις τεράστιες παραδόσεις της Κρήτης και του Πόντου θα παρέμβουν οι κινήσεις των χορευτών, ο φωτισμός, ώστε να καινοτομήσουμε χωρίς αλλαγή βημάτων, χωρίς αλλαγή πιασιμάτων χορευτών. Με τον τρόπο όμως που θα σταθούμε και θα προχωρήσουμε, να περάσουμε το μήνυμα τι συμβολίζει ο πεντοζάλης, γιατί χορεύω εγώ σήμερα πεντοζάλη.
Όμηρος: Σ’ αυτό που λέει ο Γιάννης, γιατί χορεύουμε… Οι παλιοί ξέρανε γιατί χορεύανε, τι κάνανε και γιατί το κάνανε. Σήμερα έχει χαθεί το νόημα. Και αυτό είναι το όραμά μας, να μάθουμε τι κάνουμε και γιατί το κάνουμε, και όχι γιατί μας είπε ο δάσκαλος να κάνουμε τρία βήματα μπροστά κι δύο πίσω.
Θέλετε να μας το εξηγήσετε αυτό;
Όμηρος: Στο παρελθόν, σε όλη την περιοχή του Πόντου χορευόταν η σέρρα, και αυτό αποδεικνύεται από αυτούς που ήρθαν στην Ελλάδα με τον ξεριζωμό, από περίπου 50 χορευτές που ήξεραν να χορεύουν και που χόρευαν σε ομάδες μικρές πέντε ατόμων. Οι χορευτές αυτοί ήταν αποδεκτοί από όλους. Η σέρρα χορευόταν πέντε με έξι φορές το χρόνο.
Δεν τον είχανε ξεφτιλίσει το χορό όπως σήμερα, να τον χορεύουμε από Δευτέρα έως Κυριακή, ο κάθε ένας που δεν γνωρίζει τίποτα γι’ αυτόν και δεν μπορεί να αντιληφθεί ποια είναι η ιστορία και η αξία του.
Με αυτό τον τρόπο εκμηδενίζεις την αξία ενός πράγματος.
(Φωτ.: www.megalakakis.gr)
Γιάννης: Η κάθε εκδήλωση ζωής στην Κρήτη, και σε όλη την Ελλάδα, έχει και το αντίστοιχο τραγούδι, χορό, συμπεριφορά. Τώρα στις λεγόμενες εκδηλώσεις-παραστάσεις-παρουσιάσεις χορών, τα κάνουμε όλα χωρίς κανένα λόγο. Στη σούστα πιανόμαστε από τους ώμους, γιατί αυτό συμβολίζει το «όλοι για έναν και ένας για όλους». Αυτό είναι το νόημα του χορού, και όχι να μην χάσουμε τα βήματα. Χτυπάμε τα πόδια μας στο έδαφος εμείς οι Κρήτες, γιατί έτσι παίρναμε δύναμη να πολεμήσουμε τους Τούρκους.
Χορός και μουσική ως φορείς ελληνικότητας…
Γιώργος: Κρήτη και Πόντος είναι δύο λύχνοι πολιτισμού τεράστιοι. Και όποτε σμίγουν ταιριάζουν απόλυτα, γιατί και οι δύο λαοί έχουν βασανιστεί πολύ από πολέμους και κακουχίες. Οι χοροί τους έχουν τεράστια μηνύματα. Ο πολιτισμός στην Ελλάδα θα έλεγα ότι εξαρτάται από κάποιους τόπους παραπάνω. Και αυτό το καταλαβαίνουμε όταν βρισκόμαστε σε περιοδείες στο εξωτερικό. Εκεί νιώθουμε τεράστια ευθύνη απέναντι στα παιδιά, γιατί δεν τους μαθαίνουμε μόνο χορούς, αλλά και την ελληνική ταυτότητά τους.
Γιάννης: Όταν βρισκόμαστε στο εξωτερικό ρωτάω τα ελληνόπουλα που έρχονται να μάθουν κρητικούς χορούς, «γιατί θέλετε να μάθετε κρητικούς χορούς;». «Επειδή είναι εντυπωσιακοί», «Επειδή ο μπαμπάς μου είναι Κρητικός», «Επειδή με έφερε η μαμά μου», «Επειδή θέλω να κάνω ψηλό άλμα, γιατί το είδα στο youtube», μου απαντάνε. Τους λέω λοιπόν μαθαίνετε κρητικούς χορούς για να διατηρήσετε την ελληνικότητα, την ελληνική σας ταυτότητα, να μάθετε από πού είστε, να μάθετε ελληνικά.
Σεμινάρια κρητικών χορών σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχουν Έλληνες, από τους αδερφούς Μεγαλακάκη (φωτ.: megalakakis.gr)
Πολλά παιδιά στο εξωτερικό κάνουν ελληνικούς χορούς, αλλά ο δάσκαλος μιλάει αγγλικά. Λέω λοιπόν στον δάσκαλο που έκανε το μάθημα στο Σύλλογο Κρητών Τορόντο: «Τους μαθαίνεις χορούς στα αγγλικά;». «Τα καταλαβαίνουν πιο εύκολα», μου λέει. Μεγάλο λάθος, του απαντώ, ζεις μακριά από την Ελλάδα και έχεις ένα λόγο, μια μοναδική ευκαιρία με το χορό να μιλήσεις ελληνικά, την αφήνεις να πάει χαμένη; Το δέχτηκε και άρχισε να κάνει το μάθημα σε σπαστά ελληνικά. Ναι, ο ελληνισμός διατηρήθηκε και διατηρείται μέσω του χορού και της μουσικής.
Η Ευρώπη, τουλάχιστον η Ευρώπη, έμαθε χορό από την Ελλάδα. Η Ασία και η Αφρική έχουν τους δικούς τους αρχαίους χορούς, αλλά η Ελλάδα θεωρείται κοιτίδα στην όρχηση.
Ο χορός είναι ένα όχημα που κουβαλάει στα πέρατα του κόσμου και μέσα στους αιώνες την ελληνικότητα, τον ελληνισμό και την ελληνική γλώσσα.
Και ίσως είναι και πιο προσιτό όχημα…
Όμηρος: Είναι ο πιο άμεσος τρόπος. Ο χορός ήταν μέσο επιβίωσης και ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά ταυτότητας Ελλήνων, ειδικά κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στη γλώσσα, ας πούμε, υπήρχε ένας λανθάνων εκτουρκισμός που μετά την Άλωση της Πόλης έγινε πιο αισθητός, αλλά εκεί ο χορός έδρασε καταλυτικά σε πολλές περιοχές, ώστε να διατηρηθεί η ελληνική ταυτότητα.
«Πυρρίχιος χορός», 1977, λαδοτέμπερα σε χάρντμπορντ, έργο του Βάλια Σεμερτζίδη (πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Γιάννης: Και γι’ αυτό έχει επιβιώσει ο χορός, γιατί η νέα γενιά με αυτόν συγκινήθηκε, όχι γιατί έμαθε να χορεύει. Ο πατέρας μας δεν πήγε σε κάποια σχολή χορού, έμαθε στο χωριό του, άρα τον συγκίνησε για να πει ότι θέλω κι εγώ να μάθω. Αν σήμερα με την έννοια παράδοση εννοούμε τη διδασκαλία χορών τους συλλόγους, αυτό δεν είναι παράδοση, είναι μια διδασκαλία στείρα. Η διδασκαλία πρέπει να έχει βιωματική εμπειρία και να ωθεί τους νέους ανθρώπους να πηγαίνουν στους τόπους, να συλλέγουν μνήμες. Όταν πάμε στα Χανιά, πάμε στη λίμνη του Κουρνά να πιούμε καφέ. Εκεί πήγαινα από μικρός, και όταν φτάνουμε εκεί, ακόμα και σήμερα, έχω τη μυρωδιά του τόπου. Και αφού αυτό το άρωμα με πάει στα παιδικάτα μου, πάει, είμαι δεμένος με τον τόπο. Αυτό είναι παράδοση.
Γιώργος: Η μυρωδιά είναι μνήμη· σε πάει σε γλέντια, σε πανηγύρια του τόπου σου. Αυτό είναι παράδοση.
Γιάννης: Χορεύουμε με πάθος όχι γιατί χορεύουμε από μικροί, όχι γιατί έχουμε χορέψει σε χιλιάδες εκδηλώσεις, όχι γιατί μας λένε ότι είμαστε καλοί, χορεύουμε γιατί αναζητάμε την αλήθεια των χορών μέσα από τη δική μας αλήθεια. Και αυτήν θα πούμε στην παράσταση στο Θέατρο Βράχων.
- Το pontos-news.gr είναι χορηγός της παράστασης.
