Τις προάλλες ένας φίλος τηλεφώνησε και μού είπε ότι όταν διάβασε το βιβλίο μου Ούτε το όνομά μου, Γενοκτονία και επιβίωση – Μια αληθινή ιστορία του Πόντου (Not Even My Name), δεν μπορούσε να σταματήσει να θαυμάζει το πόσο γλυκιά και επιεικής ήταν η μητέρα μου, ακόμα και μετά από όλα όσα είχε υπομείνει.
Δεν είναι εύκολο κατόρθωμα να βάλεις τα πράγματα στο επίκεντρο και να παραμείνεις ο εαυτός σου μετά από τέτοιο τραύμα.
Ωστόσο, η μητέρα μου είχε αυτή την υπέροχη ικανότητα να βλέπει τα πράγματα αντικειμενικά. Δεν είναι ότι ξέχασε τι συνέβη. Φρόντιζε να θυμάται ακόμα και τις πιο μικρές λεπτομέρειες. Ήταν ο τρόπος που είχε για να κρατά την οικογένειά της και τους ανθρώπους της στην καρδιά της. Κάποτε είπε «κάτι μού είπε πως δεν πρέπει να ξεχάσω ποτέ». Φυσικά, χωρίς την εξαιρετική μνήμη της και την αφοσίωσή της στον λαό μας, δεν θα μπορούσα ποτέ να γράψω το Ούτε το όνομά μου.
Τις παλιές φωτογραφίες της Σάνο Χάλο και της οικογένειάς της τις παραχώρησε στο pontos-news.gr η Θία Χάλο, σε παλιότερη συνέντευξη (φωτ.: Thea Halo)
Αλλά ήταν επίσης αποφασισμένη να μην αφήσει το τραύμα να καταστρέψει την υπόλοιπη ζωή της και τις ζωές των παιδιών της. Ένα από τα πράγματα για τα οποία ήμουν περήφανη για τη μητέρα μου ήταν η ικανότητά της να διαχωρίζει τον αθώο από τον ένοχο. Παρόλο που ήταν τόσο νέα όταν βίωσε τη Γενοκτονία, έλεγε ότι «οι Τούρκοι είναι άνθρωποι όπως οποιοιδήποτε άλλοι. Θέλουν ό,τι θέλουν όλοι οι άνθρωποι… να μεγαλώσουν τις οικογένειές τους και να έχουν καλή ζωή. Πρέπει να ρίξουμε την ευθύνη όπου ανήκει… στην τουρκική κυβέρνηση. Στον Ατατούρκ. Αυτός είναι ο ένοχος. Όχι ο μόνος. Αλλά ήταν αυτός.» Και, φυσικά, είχε δίκιο.
Παρόλο που είναι αλήθεια πως πολλοί απλοί Τούρκοι συμμετείχαν επίσης στις επιθέσεις που έγιναν γύρω από την Ανατολία, υπήρχαν επίσης και πολλοί που αρνήθηκαν. Αρνήθηκαν να συμμετάσχουν ακόμα και μερικοί Τούρκοι αξιωματούχοι, διακινδυνεύοντας τη δουλειά και τη ζωή τους.
Και υπάρχουν ιστορίες Τούρκων που προστάτεψαν και έκρυψαν τους Έλληνες γείτονές τους.
Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν η κρατική υποκίνηση και έγκριση που προκάλεσε τις επιθέσεις εναντίον αθώων Ελλήνων, Ασσυρίων και Αρμενίων. Μέρος της κρατικής προπαγάνδας ήταν τόσο βάναυσο που θα ήταν δύσκολο να καταλάβουμε πώς θα μπορούσε να μην υποκινήσει βία. Για παράδειγμα, ο Αμερικανός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη εκείνη την εποχή, ο Τζορτζ Χόρτον έγραψε: «Έντονα και εμπρηστικά άρθρα εμφανίστηκαν απροσδόκητα και χωρίς καμία αιτία στις τουρκικές εφημερίδες… τόσο εμφανώς “εμπνευσμένα” από τις Αρχές, … Φθηνές λιθογραφίες…, εκτελεσμένες με τον πιο αδέξιο και πρωτόγονο τρόπο… απεικόνιζαν Έλληνες που κομμάτιαζαν μωρά Τούρκων ή ξεκοίλιαζαν εγκυμονούσες μουσουλμάνες, και πλήθος άλλων φανταστικών σκηνών που δεν βασίζονταν σε πραγματικά γεγονότα ή ακόμα και κατηγορίες που έγιναν αλλού. Αυτές κρεμάστηκαν στα τζαμιά και τα σχολεία… και έκαναν τους Τούρκους να σκοτώσουν…»
Όταν ρώτησαν την μητέρα μου πώς είναι δυνατό να είχε υποφέρει τόσο πολύ και ακόμα να μην μισεί τους Τούρκους, η απάντησή της ήταν ανεκτίμητη και θα έπρεπε να αποτελεί μάθημα για εμάς. Είπε: «Γιατί πρέπει να σπαταλάω τη ζωή μου μισώντας όταν υπάρχει ακόμα τόση πολλή ομορφιά στον κόσμο;»
Κράτησα και κάποιες από τις άλλες πολύτιμες συμβουλές της καθώς μεγαλώναμε και σκέφτηκα να τις μοιραστώ μαζί σας. Μια φορά είπε: «Ποτέ μην ζηλεύεις κάποιον για αυτά που έχει. Βγες έξω και απέκτησε τα δικά σου.» Ζω ακολουθώντας πάντοτε αυτό τον κανόνα.
«Μην περιμένετε να φύγω για να συνειδητοποιήσετε πόσο πολύ με αγαπάτε.»
«Όταν βλέπω κάτι που θέλω να κάνω, πρέπει απλά να το φανταστώ, και έπειτα το βάζω στο μυαλό μου και βρίσκω τρόπο να το κάνω».
Και, φυσικά, υπήρχε ένα παλιό ρητό που έλεγε: «Ο Θεός βοηθάει εκείνους που βοηθούν τον εαυτό τους».
Αλλά το χιούμορ της ήταν συχνά ανεκτίμητο. Όταν τη ρώτησαν πώς κατάφερε να φροντίσει 10 παιδιά, είπε σε αυτόν που τη ρώτησε: «Έρχονται και τα φροντίζεις. Δεν μπορείς να τα επιστρέψεις.»
Δεν υπάρχει μέρα που να περνάει και να μην μου λείπει ή να μην την σκέφτομαι. Η ανάμνηση της αγάπης που είχε για τη φύση με βοηθάει να την κρατήσω στη σκέψη μου και να την βλέπω κάθε φορά που βλέπω ένα πουλί ή λουλούδι… κάθε φορά που ποτίζω τις συκιές που πήρα από τον κήπο της και τις οποίες κρατώ μέσα στο σπίτι όλο το χειμώνα. Παρακολουθώ το πλούσιο πράσινο χρώμα των φύλλων τους που μεγαλώνουν και τους μικροσκοπικούς καρπούς να ωριμάζουν και να γίνονται φρούτα. Και τώρα την άνοιξη, αρχίζουν να φυτρώνουν μικρά φύλλα στα αμπέλια τα οποία επίσης έφερα από τον κήπο της στο σπίτι μου. Σύντομα, τσαμπιά από σταφύλια σε βαθύ μωβ χρώμα θα κρέμονται από την κληματαριά.
Κάθε άνοιξη, όταν όλα τα δέντρα που περιτριγυρίζουν το εξοχικό μου ανθίζουν, όπως τώρα, είναι σαν η μητέρα μου να μην μας άφησε ποτέ.
Έχω φτάσει στο σημείο να πιστέψω ότι εκείνοι που αγαπάμε ποτέ δεν φεύγουν πραγματικά… ότι όλα όσα υπήρχαν εξακολουθούν ακόμα να υπάρχουν με κάποιο τρόπο. Θυμάμαι όταν συνειδητοποίησα για πρώτη φορά ότι αυτό ήταν ένας κύκλος της ζωής. Παρόλο που μπορεί να φαίνεται αυτονόητο όταν κάποιος το συνειδητοποιήσει, θυμάμαι όταν αναρωτήθηκα για πρώτη φορά τι συμβαίνει στο χώμα ενός φυτού που βρίσκεται στη γλάστρα, όταν οι ρίζες υπερκαλύψουν το χώρο της γλάστρας και το φυτό περιοριστεί σε αυτή.
Η Σάνο Χάλο ανοίγει φύλλο
Το χώμα στη γλάστρα εξαφανίστηκε. Ήταν σαν να άναψε στο μυαλό ένα λαμπάκι. Φυσικά! Το χώμα έγινε το φυτό. Και όταν το φυτό φαίνεται πως πεθαίνει, το φυτό για ακόμα μια φορά θα γίνει χώμα. Και οι σπόροι από το φυτό θα ριζώσουν σε αυτό το χώμα και θα γίνουν νέα φυτά. Ξανά και ξανά, κυκλικά, επαναλαμβανόμενα, έτσι ώστε η ενέργεια που υπήρχε να υπάρχει πάντα και απλά να μεταμορφώνεται. Οι Μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι και οι αφηγητές ιστορικών το γνώριζαν αυτό πολύ καλά.
Ίσως ο χειμώνας είναι απλά ένα διάστημα που οι ψυχές κοιμούνται βαθιά, όπως η Περσεφόνη, μέχρι η άνοιξη να φέρει πίσω την ενέργειά τους, μεταμορφωμένη σε ανθισμένα λουλούδια και κύματα από πράσινα χορτάρια. Οι φωνές τους ακούγονται στο θρόισμα των δέντρων που ταλαντεύονται με το αεράκι. Τότε θυμάμαι ότι η μητέρα μου, όπως όλοι οι αγαπημένοι μας, θα είναι πάντα μαζί μας με κάποια μορφή και πως εκείνη και οι άλλοι δεν θα πεθάνουν ποτέ.
Θία Χάλο (Thea Halo)
Συγγραφέας των βιβλίων «Ούτε το όνομά μου, Γενοκτονία και επιβίωση – Μια αληθινή ιστορία του Πόντου» (εκδόσεις Γκοβόστη, 2001) και της ποιητικής συλλογής «A Lid For Every Pot».
- Διαβάστε περισσότερα για τη Γενοκτονία των Ποντίων και συγκλονιστικές Μαρτυρίες στις σχετικές ενότητες του pontos-news.gr.
