Η εκατόμβη των εν δυνάμει όντων

Εκτός από τους ειδικούς εκείνους επιστήμονες που διδάχτηκαν τα ανώτερα μαθηματικά, οι υπόλοιποι έχουμε εκπαιδεύσει τη λογική μας με τα βασικά αυτής της επιστήμης. Σε αυτό το επίπεδο νομίζω πως έχουμε επηρεαστεί περισσότερο από την ξεκάθαρη, αυστηρή και γραμμική λογική των εξισώσεων και της γεωμετρίας του Ευκλείδη. Κι αν πράγματι συμβαίνει αυτό, δεν το λες και ασήμαντο – ειδικά στην εποχή μας που ο κρυστάλλινος ορθός λόγος μοιάζει να είναι ζητούμενο.

Από την άλλη, όμως, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των δασκάλων και των καθηγητών μας, μου φαίνεται πως στα μαθήματα για τη στατιστική και τις πιθανότητες δεν δώσαμε την απαιτούμενη προσοχή, καθώς μας φαίνονταν κάπως άχαρα.

Κακώς, γιατί μετά από χρόνια, όταν ωριμάζουμε, καταλαβαίνουμε πως η γραμμική μας λογική πολλές φορές δεν αρκεί για να αντιληφθούμε στο απαραίτητο βάθος περίπλοκα φαινόμενα και καταστάσεις, στις οποίες τα πράγματα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε, να επιχειρηματολογήσουμε και να αποφασίσουμε με βάση τις πιθανότητες. Κι όμως μέσα στη ζωή –σε όλο το φάσμα της– η απροσδιοριστία είναι μια πραγματικότητα. Σε τόσες και τόσες περιπτώσεις ψάχνουμε μάταια τα στέρεα συμβόλαια, όταν θα πρέπει να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα και να είμαστε ικανοποιημένοι με την εύλογη πιθανότητα.

Γι’ αυτό μάς είναι δύσκολο να διευρύνουμε το πλαίσιο της κοινής λογικής και να εντάξουμε στους νοητικούς μας αυτοματισμούς έννοιες που σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο με την πιθανότητα να συμβεί κάτι ή όχι. Όπως αυτές που κρύβονται πίσω από τους όρους «εν δυνάμει», «ικανή και αναγκαία συνθήκη» και «αυτοπραγματοποιούμενη προφητεία», για να αναφέρω μερικά παραδείγματα.

Αυτό το νοητικό έλλειμα κρύβεται πίσω από πολλές παθογένειες της κοινωνίας μας.

Το χειρότερο, όμως, είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις επηρεάζει και την ηθική μας. Έτσι, σε ό,τι έχει να κάνει με το ίδιο το ζην χειριζόμαστε την πιθανολογία με τρόπο ολωσδιόλου ανάποδο κάθε φορά. Εκεί που πρέπει να συνεκτιμήσουμε τη μεγάλη πιθανότητα, την αγνοούμε∙ κι εκεί που πρέπει να πολεμήσουμε για τη μικρή, τα παρατάμε. Τέτοια αναποδιά βρε παιδάκι μου!… Μιλάω κυρίως για ζητήματα βιοηθικής. Το ξέρω πως αυτά είναι περίπλοκα και λεπτά ζητήματα και συναισθηματικά φορτισμένα… Αλλά δεν βλάπτει, νομίζω, η προσπάθεια να τα απλοποιήσουμε κάπως, μήπως και τα καταλάβουμε καλύτερα…

Ας δούμε, για παράδειγμα, την περίπτωση της διακοπής μιας ανεπιθύμητης κύησης. Θεωρώ αδιανόητο να συζητάμε για τον εάν η διακοπή μιας απόλυτα φυσιολογικής κύησης είναι ηθικώς αποδεκτή ή όχι. Φυσικά και δεν είναι. Ελάτε λοιπόν να απλοποιήσουμε τα πράγματα, έχοντας στο μυαλό μας τα στοχαστικά μαθηματικά, τις πιθανότητες και το «εν δυνάμει», που στην περίπτωσή μας είναι «εν δυνάμει» ζωή.

Μπορεί ένα σπερματοζωάριο ή ένα ωάριο από μόνο του (σκέτο δηλαδή) να οδηγήσει στη δημιουργία μιας καινούριας ζωής; Στα σίγουρα όχι.

Άρα η αντισύλληψη, δηλαδή τα σπερματοζωάρια και τα ωάρια που πάνε για τζάμπα, προφανώς δεν είναι φόνος. Μπορεί τώρα ένα γονιμοποιημένο ωάριο που δεν έχει τρυπώσει μέσα στο τοίχωμα της μήτρας να δώσει καινούρια ζωή; Και πάλι όχι. Άρα, αν κανένας ειδικός γιατρός έχει καταψυγμένα γονιμοποιημένα ωάρια στα εργαστήριά του και του χαλάσουν οι καταψύκτες κι αυτά καταστραφούν, η άποψή μου είναι να μην τον πάτε μέσα για φόνο.

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση του γονιμοποιημένου ωαρίου που βρήκε το δρόμο του κι εμφωλεύτηκε μέσα στο ενδομήτριο; Εδώ πια έχουμε –«φύσει» και «θέσει»– εν δυνάμει ζωή! Έχουμε την απαρχή της εγκυμοσύνης. Οι πιθανότητες πια για να γεννηθεί στον κόσμο μια καινούρια ζωή δεν είναι ανύπαρκτες, όπως στις προηγούμενες περιπτώσεις. Αντίθετα, είναι πολλές∙ πάρα πολλές, για να αφήσουν περιθώρια υποκρισίας και στρουθοκαμηλισμού.

Άρα, με αυτήν τη λογική, από το σημείο της εμφώλευσης του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα κι έπειτα, οποιαδήποτε ενέργεια διακοπής της κύησης δεν είναι ηθικά αποδεκτή.

Το εμφωλευμένο στη μήτρα γονιμοποιημένο ωάριο διαθέτει τόσο υψηλό ποσοστό πιθανοτήτων δημιουργίας νέας ζωής, ώστε να μπορεί να χαρακτηριστεί «εν δυνάμει» ον. Αυτές οι πιθανότητες είναι η καίρια παράμετρος στον ηθικό προβληματισμό μας. Το γεγονός ότι το εν δυνάμει ον δεν έχει συνείδηση της ύπαρξής του σε αυτό το πολύ πρώιμο στάδιο είναι άνευ σημασίας.

Φυσικά και είμαι υπέρ της άποψης ότι κάθε άνθρωπος (γυναίκα ή άνδρας) έχει απόλυτο και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα να ορίζει το σώμα του και τη ζωή του και την καριέρα του όπως θέλει. Το δικό του όμως σώμα και τη δικιά του ζωή. Όχι το σώμα και τη ζωή ενός άλλου όντος (του παιδιού τους)∙ έστω κι αν αυτό δεν έχει πάρει –ακόμα– την τελική του μορφή! Η ποιότητα της ζωής του ενός (όπως κι αν την αντιλαμβάνεται) δεν βαραίνει περισσότερο από το δικαίωμα ενός άλλου να ζήσει.

Όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα, η ευθύνη της πολιτείας και του κοσμάκη είναι ετεροβαρής. Όσο η πολιτεία δεν δίνει ισχυρά κίνητρα ώστε οι γονείς να επιλέγουν τη γέννηση μιας καινούριας ζωής, αντί για τη διακοπή της, η ευθύνη βαραίνει κυρίως αυτήν. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να στερούμε το μέλλον της πατρίδας από 150.000 νέες, όμορφες και μοναδικές υπάρξεις κάθε χρόνο.