Τον Δεκέμβριο της χρονιάς που μας πέρασε, η Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού μάς παρουσίασε την νέα έκδοση της με τίτλο Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945. Πρόκειται για ένα βιβλίο 600 περίπου σελίδων όπου εξιστορείται η ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού, η οποία συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, ένα μεγάλο μέρος του οποίου παρουσιάζεται στο ευρύ κοινό για πρώτη φορά.
Το εν λόγω πόνημα διατίθεται από την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού στην τιμή των 20 ευρώ.
Τον συγγραφέα του βιβλίου, υποπλοίαρχο Παναγιώτη Γέροντα, τον ξέρω προσωπικά και είμαι σε θέση να γνωρίζω το πόσο «βάθος δουλειάς» χρειάστηκε για τη δημιουργία ενός τέτοιου πονήματος. Ο συγγραφέας λέει ότι το βιβλίο αυτό «πάει έξι χρόνια πίσω», αλλά αν λάβουμε υπόψη ότι οι ερευνητικές εργασίες του ανθρώπου –όπως και τα άρθρα του στη Ναυτική Επιθεώρηση, τη Ναυτική Ελλάδα και τον Περίπλου– ξεπερνούν κατά πολύ αυτό το χρονικό διάστημα, τότε κατανοούμε ότι έχουμε μπροστά μας το απόσταγμα μιας επιστημονικής πορείας στην ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού.
Το ίδιο το βιβλίο είναι από αυτά που μένουν στο χρόνο γιατί πολύ απλά έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία. Καθ’ όσον γνωρίζω είναι η πρώτη απόπειρα να συγκεντρωθεί όλη η ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού με τρόπο συστηματικό και επιστημονικό. Πίσω από αυτή την εξιστόρηση-ανάλυση ο συγγραφέας θέτει ένα ερώτημα: Πώς από τον Τρινήσιο Στόλο του 1821 φτάσαμε σε οργανωμένο σύστημα ικανό να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες και πολύπλοκες συνθήκες ναυτικού πολέμου; Το πόνημα λοιπόν βλέπει το Πολεμικό Ναυτικό εξελικτικά. Πώς αναπτύχθηκε και οργανώθηκε σε όλους τους τομείς του: Στόλος, Ναύσταθμος, Ναυτική Εκπαίδευση, Τεχνολογία και Καινοτομίες και Επιχειρήσεις.
Πολλές φορές όταν διαβάζουμε για τις νίκες του Ελληνικού Στόλου στους Βαλκανικούς Πολέμους ξεχνάμε το πώς φθάσαμε σε σημείο ο Ελληνικός Στόλος να ασκήσει Διπλωματία των Κανονιοφόρων επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας! Ο Ελληνικός Στόλος απέκλεισε τον οθωμανικό στα Δαρδανέλλια και άνοιξε το δρόμο προς τη συμμαχική νίκη. Πριν όμως από αυτά υπάρχει η εξελικτική πορεία του Όπλου στα χρόνια του Καποδίστρια, του Όθωνα, του Κουμουνδούρου, του Χαρίλαου Τρικούπη… Σε όλη αυτήν την πορεία οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού έχουν δύο πράγματα στο μυαλό τους: το καλό του Πολεμικού Ναυτικού και το καλό της χώρας.
Έχουν όμως πολλά να αντιμετωπίσουν: η οικονομική στενότητα –ένα σταθερό χαρακτηριστικό της πολιτικής ζωής της Ελλάδας– και οι πολιτικές ανωμαλίες είναι δύο από αυτά.
Το Πολεμικό Ναυτικό θα ξεπεράσει τη δύσκολη περίοδο του Μεσοπολέμου και θα βρεθεί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με λίγα και παλαιά πλοία, αλλά με απαράμιλλο ναυτικό πολιτισμό να πολεμά εναντίον δύο αυτοκρατοριών, της Ιταλίας και της Γερμανίας. Η συνεισφορά του στον πόλεμο της Ελλάδας σημαντικότατη αλλά αφανής – καθώς, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό μετέφερε προσωπικό και υλικό στην πρώτη γραμμή χωρίς ούτε μία απώλεια, την ίδια στιγμή ο Στρατός Ξηράς μας κατήγαγε τις επικές του νίκες στα βουνά της Ηπείρου.
Όμως ο πόλεμος για το Ναυτικό δεν τελείωσε το 1941. Τον Απρίλιο, και ενώ τα πάντα καταρρέουν στη χώρα με τον εχθρό να πλησιάζει στην Αθήνα, ο Ελληνικός Στόλος συντεταγμένος αφήνει την Ελλάδα για την Μέση Ανατολή, όπου, κάτω από τις διαταγές των Βρετανών, θα συνεχίσει τον αγώνα κατά του Άξονα. Με αυτόν τον τρόπο το σύγχρονο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό συνδέεται άρρηκτα με την αρχαία ελληνική παράδοση: οι Αθηναίοι άφησαν την πόλη τους καιόμενη στους Πέρσες για να τους καταναυμαχήσουν αργότερα στη Σαλαμίνα.
Ο συγγραφέας δίνει γλαφυρά αυτήν την ηρωική έξοδο. Τα στελέχη άφηναν πίσω οικογένειες και συγγενείς, ενώ ούτε η ήττα του Άξονα φαινόταν στον ορίζοντα: όλη η Ευρώπη πλην Βρετανίας και Ρωσίας είχε καταληφθεί.
Ο Ελληνικός Στόλος οργανώνεται εκ νέου στην Αλεξάνδρεια και γίνεται ένας πολύτιμος σύμμαχος για τους Βρετανούς σε σημείο που οι τελευταίοι μαζί με τους Αμερικανούς δίνουν πλοία επί δανεισμώ για να συνεχίσει να πολεμά. Μέχρι το 1942 οι κυβερνήτες και τα πληρώματα των ελληνικών πλοίων φέρνουν τα απαρχαιωμένα πλοία στα όριά τους, με αποτέλεσμα μετά από επιχειρήσεις να χρειάζονται εκτεταμένες επισκευές.
Ο συγγραφέας τελικά μας παρουσιάζει την επική πορεία του Πολεμικού Ναυτικού, η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του νεότερου και σύγχρονου ελληνισμού.
Ένα βιβλίο που εκτός από επιστημονικό και ιστορικό γίνεται και βαθιά διδακτικό στις σκοτεινές εποχές που διάγει η ελληνική κοινωνία. Θα κλείσω με τα λόγια του διόπου μηχανικού Παπαφραντζέσκου του αντιτορπιλικού «Αδρίας» (του πλοίου που αν και έπεσε σε νάρκη και έχασε την πλώρη του, κατάφερε να πλεύσει πρώτα στις ακτές της Τουρκίας και αργότερα στην Αλεξάνδρεια, ολοκληρώνοντας ένα ακόμη αξεπέραστο πολεμικό-ναυτικό κατόρθωμα), ο οποίος αν και έχασε το χέρι του, είπε στον κυβερνήτη αντιπλοίαρχο Ιωάννη Τούμπα: «Δεν με νοιάζει διόλου δια το χέρι μου, Κύριε Κυβερνήτα. Τι είναι ένα χέρι δια την πατρίδα; Τίποτε».
Αλέξανδρος Αποστολίδης
Ιστορικός-ερευνητής και μέλος της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων
