Η αξία του λόγου για τον Έλληνα ήταν ήδη από παλιά σημαντική, σε βαθμό που είχε θεοποιηθεί. «Το πείθεσθαι τω αργώ λόγω και τω θεώ ταυτόν εστί» λέει ο Πλάτων. Την ίδια άποψη απηχεί και η ευαγγελική ρήση: «Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και ο Θεός ην ο Λόγος».
Η ελληνική είναι γλώσσα σαφής. Η κάθε της λέξη έχει τη δική της σημασία, και σύμφωνα με τον Αμμώνιο συνώνυμα δεν έχει.
Άλλο η λέξη πένης κι άλλο η λέξη φτωχός. Άλλο η κραιπάλη κι άλλο η μέθη. Η κραιπάλη αφορά την προηγούμενη ημέρα, ενώ η μέθη αφορά την ίδια ημέρα. Τα ρήματα ναυαγώ και βυθίζομαι διαφέρουν. Το πρώτο (ναυς+άγνυμι) σημαίνει ναυάγιο ύστερα από τη θραύση του καραβιού, ενώ το βυθίζομαι σημαίνει βουλιάζω, δίχως σπάσιμο.
Καθημερινά χρησιμοποιούμε λέξεις της αρχαίας ελληνικής, αλλά δεν το σκεφτόμαστε. Λέμε ηλικία αλλά αγνοούμε ότι είναι λέξη σύνθετη, από το ήλιος + κίω, που σημαίνουν σε σύνθετη μορφή προχωρώ σταθερά ακολουθώντας την πορεία του ήλιου. Λέμε υποβρύχιο, αλλά οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε ότι το επίθετο βρύχιος σημαίνει θαλάσσιο βάθος. Λέμε «ανήκεστος», αλλά μας διαφεύγει ότι η λέξη αυτή έχει ενσωματωμένη τη λέξη «άκος» σημαίνει ίαση, θεραπεία.
Μιλάμε για πλημμύρα αλλά αγνοούμε ενδεχομένως ότι η λέξη «μύρα» σημαίνει θάλασσα. Ότι στις λέξεις Νίκ-αια και Φώκ-αια, η κατάληξη «-αια» σημαίνει γη. Συνεχώς χρησιμοποιούμε αρχαίες λέξεις δίχως να το προσέχουμε. «Όποιος χωρίς την γνώσιν της Αρχαίας επιχειρεί να μελετήση και ερμηνεύση την νέαν ή απατάται ή απατά» επισημαίνει ο Αδαμάντιος Κοραής.
Η δασεία μπορεί ως πνεύμα να καταργήθηκε, δεν έφυγε όμως από την προφορά μας. Λέμε π.χ. ειρκτή, αλλά σε σύνθετη μορφή, λέμε κάθειρξη. Το «θ» είναι η δασεία που υποτίθεται πως έφυγε.
Το ρήμα είργω με ψιλή σημαίνει εμποδίζω την είσοδο, ενώ με δασεία σημαίνει εμποδίζω την έξοδο. Η λέξη άγος με ψιλή και η λέξη άγος με δασεία έχουν διαφορετική σημασία. Με ψιλή σημαίνει ανοσιούργημα και με δασεία σεβασμό.
Η καρατόμηση του τελικού «ν» ήταν μέγα λάθος. Κανένας Ηρώδης δε θα τολμούσε να διατάξει τέτοια γενοκτονία, όπως αυτή του τελικού -ν εκτός κι αν του ’λειπε η οπτική του ήχου, γράφει ο Ελύτης σε κείμενο που φέρει τον τίτλο, «Για μιαν οπτική του ήχου».
Η αρχαία είναι η μητέρα της νέας. «Η νεοελληνική είναι κόρη από μεγάλη γενιά», θα μας πει ο Θεοτοκάς. Η σχέση μάνας και κόρης είναι ιερή και δεν κόβεται. Αντίθετα ενισχύεται, τη στιγμή μάλιστα που διδάσκεται σε εκατοντάδες γυμνάσια και λύκεια εκτός Ελλάδας.
Η ελληνική δεν είναι ούτε νέα ούτε αρχαία. Είναι μία και ενιαία, μας λέει ο εξαίρετος φιλόλογος και συγγραφέας Αντώνης Αντωνάκος. Η αρχαία της μορφή είναι ο πυλώνας του γλωσσικού μας οικοδομήματος. Το ρήμα στην αρχαία ελληνική έχει συνολικά 337 ρηματικούς τύπους, όταν η αγγλική έχει μόνον τέσσερις. Το 60% των λέξεων που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας έχει ρίζα ομηρική. «Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα μιλούμε, αναπνέουμε και τραγουδάμε στην ίδια γλώσσα», υπενθυμίζει ο Σεφέρης.
Αν αλλοιωθεί η γλώσσα μας, μοιραία θα αλλοιωθεί κι ένα μέρος της ταυτότητάς μας. Η φθορά της γλώσσας είναι και η φθορά του πολιτισμού μας.
Εγώ –λέει ο Ελύτης– δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία γλώσσα, η ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την αρχαία που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα.
Εγώ είμαι υπέρ του παλαιού συστήματος, εναντίον του μονοτονικού και υπέρ της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών. Είναι η βάση για να ξέρεις την ετυμολογία των λέξεων. Η σημερινή κακοποίηση της γλώσσας με ενοχλεί. Και αισθητικά. Θέλω να δω γραμμένο το «καφενείον» κι ας μην προφέρουμε το «ν». Τώρα όλες οι λέξεις έχουν μια τρύπα.