Επιμένω και θα επιμένω ακόμα περισσότερο στη σημασία της ορθής κατανόησης του λόγου, των εννοιών και των όρων. Από τη σύγχυση τους, ενώ όλοι μιλάμε ελληνικά, στο τέλος δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, και μοιάζουμε με τη Βαβυλωνία.
Το έλλειμα του ορθού λόγου είναι τελικά έλλειμα ορθολογισμού.
Αυτό το φαινόμενο αποτελεί σύμπτωμα ηθικού ξεπεσμού και πρέπει να το καταπολεμήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις. Είναι αυτό που περιγράφει ο Θουκυδίδης στην ιστορία του. Η σημασία των λέξεων άλλαζε, λέει ο αρχιμάστορας της ιστορίας, για να δικαιολογηθούν πράξεις τρισάθλιες.
Δείτε για παράδειγμα τη σύγχυση που έχουμε στο μυαλό μας σε σχέση με τα δικαιώματα που πρέπει να εξασφαλίζει μια πολιτεία στους πολίτες της από τη μια μεριά, και τα κίνητρα που πρέπει να τους δίνει από την άλλη. Άλλο πράγμα τα δικαιώματα, άλλο τα κίνητρα.
Όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν τα ίδια θεμελιώδη δικαιώματα μέσα σε μια Δημοκρατία. Νομίζω πως ξέρουμε όλοι ποια είναι αυτά. Η ισότητα στην περίπτωση αυτή είναι αδιαπραγμάτευτη. Το αξίωμα αυτό είναι χτισμένο πάνω στην ηθική, στο συναίσθημα και στην αδελφοσύνη.
Τα κίνητρα που πρέπει να δίνει μια πολιτεία, όμως, χτίζονται περισσότερο πάνω σε στρατηγικές, σε στοχεύσεις και στον ορθολογισμό.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η παροχή κινήτρων πρέπει να είναι αποκομμένη από τις ηθικές αρχές και τον καλώς εννοούμενο συναισθηματισμό. Απλώς στην περίπτωση αυτή το συναίσθημα είναι κρυμμένο κάπως βαθύτερα.
Σε προηγούμενα άρθρα παρομοιάσαμε την κοινωνία, ένα κράτος ας πούμε, με ένα οικοσύστημα. Και είπαμε πως οι θεσμοί, οι κανόνες, οι νόμοι και οι πρόνοιες που θεσπίζει μια πολιτεία είναι σαν τις ιδιότητες του οικοσυστήματος. Σε βάθος χρόνου, λοιπόν, αυτοί οι κανόνες οδηγούν αργά –αλλά σταθερά μέσω της φυσικής επιλογής–, σε μια συγκεκριμένη οργάνωση και στην ευδοκίμηση ή στο μαρασμό κάποιων ειδών.
Τέτοιο ακριβώς εργαλείο είναι στα χέρια της πολιτείας τα κίνητρα.
Αν, για παράδειγμα, θέλει ένα κράτος να χτίσει ένα εξαιρετικό σύστημα δημόσιας υγείας τότε θα πρέπει να δώσει κίνητρα που θα προσελκύουν ιατρικό προσωπικό υψηλής επιστημονικής ποιότητας. Θα πρέπει, λοιπόν, να ανταμείβει με διάφορους θεσμοθετημένους τρόπους αυτούς που αριστεύουν στα καθήκοντά τους.
Το να αποκτήσει ένα κράτος σε βάθος χρόνου ένα αξιοπρεπές σύστημα δημόσιας υγείας είναι και ηθική και εξόχως φιλανθρωπική επιδίωξη, δεν είναι; Για να επιτευχθεί ο ευγενικός αυτός στόχος η στρατηγική της παροχής κινήτρων δεν θέλει συναισθηματισμούς στην εφαρμογή της, αλλά ορθολογισμό, προσήλωση και πειθαρχία. Την έξτρα ανταμοιβή θα την παίρνουν μόνο αυτοί που είναι οι καλύτεροι. Όχι όλοι. Αλλιώς χάνεται η έννοια του κινήτρου.
Στα κίνητρα, λοιπόν, που δίνει μια πολιτεία, δεν μπορεί να υπάρχει ισότητα.
Δεν μπορεί, δηλαδή, να βγουν οι γιατροί στο παράδειγμά μας και να διαμαρτύρονται πως δεν είναι δημοκρατικό το ότι κάποιοι (οι καλύτεροι) παίρνουν πολύ περισσότερα. Ούτε να λένε πως καταπατούνται τα δικαιώματά τους. Είπαμε, άλλο τα κίνητρα και άλλο τα δικαιώματα.
Ας πούμε ότι τα διεθνώς αποδεκτά ποσοστά θνησιμότητας μετά από μια κατηγορία εγχειρήσεων είναι 5%. Δεν μπορεί οι χειρουργοί που χάνουν μόνο το 4% των ασθενών τους μετά τη συγκεκριμένη επέμβαση να ανταμείβονται το ίδιο με αυτούς που χάνουν το απαράδεκτα υψηλό 20%. Το πέντε, βλέπεις, από το είκοσι έχει μεγάλη διαφορά. Σημαίνει ότι αρκετοί πήγαν στα Θυμαράκια, ενώ δεν έπρεπε…
Με τα κίνητρα, λοιπόν, μπορεί προοδευτικά και σταθερά μια πολιτεία να δομήσει ένα οικοσύστημα δημόσιας υγείας, όπου το είδος του ατσίδα γιατρού που σώζει ζωές θα ευδοκιμεί και θα είναι απόλυτα ευχαριστημένο. Και έτσι, όσοι γιατροί έχουν δυνατότητες θα προσπαθούν και αυτοί να γίνουν «αετοί» για να απολαύσουν την ανταμοιβή. Ενώ όσοι δεν το έχουν καθόλου και είναι ανεπίδεκτοι θα ζορίζονται και θα μαραζώνουν.
Για την τελευταία κατηγορία καταλαβαίνετε ότι δεν μπορεί να πει κανείς κρίμα, έτσι δεν είναι; Έτσι πρέπει να λειτουργούν η πολιτεία και οι ηγέτες πολλές φορές. Ψυχρά κι αντικειμενικά για να μας προστατεύουν όλους.
Είναι πολλές φορές που οι ηγέτες βρίσκονται μπροστά σε σκληρές, έως και αδιανόητες αποφάσεις.
Σκεφτείτε, όμως, πως κρατάνε στα χέρια τους έναν ολόκληρο λαό. Όχι μόνο το παρόν του αλλά και το μέλλον του. Για όσους δεν μπορούν να τις πάρουν, το ζήτημα είναι πολύ απλό. Ας μην διεκδικήσουν ποτέ τους πολιτικά αξιώματα. Ή αν τα κατέχουν ας παραιτηθούν.
Έχω έναν φίλο που είναι παιδοχειρουργός σε δημόσιο νοσοκομείο. Τον έχω ζήσει πάνω στη δουλειά του. Είναι χαρισματικός. Πόσα μωρά και παιδιά έχει σώσει ο άνθρωπος! Αυτός και οι άλλοι καλοί του συνάδελφοι. Τα ξέρω από πρώτο χέρι. Τώρα φεύγει για να δουλέψει στο εξωτερικό. Η ανάγκη βλέπεις… Και είναι και τόσοι άλλοι που φύγανε, έχω χάσει το μέτρημα. Όλοι οι φοιτητές που κάνανε διδακτορικά ή δουλέψανε κατά καιρούς μαζί μου είναι τώρα στο εξωτερικό.
Ο καλύτερος τρόπος για να εξιχνιάσεις ένα έγκλημα είναι να αναζητήσεις τα κίνητρα. Ας δούμε λοιπόν τι κίνητρα δίνει η πολιτεία μας και σε ποιους, για να καταγράψουμε στην ιστορία και τα δικά της διαχρονικά και διακομματικά εγκλήματα.