Τις πρωινές ώρες της 24ης Αυγούστου 2016 η τουρκική Πολεμική Αεροπορία άρχισε τις πτήσεις πάνω από τη συριακή μεθοριακή πόλη Τζαραμπλούς, βομβαρδίζοντας θέσεις ανταρτών του ΙSIS. Την προηγούμενη ημέρα το τουρκικό πυροβολικό σφυροκοπούσε θέσεις στην Τζαραμπλούς και στα νότια της Μενμπίτζ. Υπενθυμίζουμε ότι η Μενμπίτζ απελευθερώθηκε από την κατοχή των τζιχαντιστών ύστερα από οργανωμένη και μεθοδική πολιορκία και επίθεση των SDF (συριακών δημοκρατικών δυνάμεων), στις οποίες κυριαρχούν οι Κούρδοι μαχητές.
Επ’ αυτής της εξελίξεως πρέπει να παρατηρήσουμε τα κάτωθι: Η φημολογούμενη από πέρυσι εισβολή των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στο έδαφος της Συρίας έγινε την ημέρα που ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν επισκέπτεται την Τουρκία. Είναι η πρώτη επίσκεψη πολιτικού Αμερικανού προεδρικού αξιωματούχου μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου.
Ασφαλώς έχει τη σημασία του το γεγονός, ότι η Τουρκία επέλεξε να εισβάλει στη Συρία ενώ δέχεται τον Αμερικανό αξιωματούχο. Είναι ένα μήνυμα της Άγκυρας στην Ουάσιγκτον. Είναι αμφιλεγόμενη η νομιμότητα της τουρκικής επεμβάσεως. Η Ρωσία επιχειρεί στο έδαφος και τον ουρανό της Συρίας, αφού προσεκλήθη από τη νόμιμη κυβέρνηση του Μπασάρ Αλ Άσσαντ. Η Τουρκία πώς θα συμβιβάσει με τη διεθνή νομιμότητα την επέμβασή της;
Η Τουρκία δεν έχει προσκληθεί από το συριακό καθεστώς –αν και κάτι τέτοιο δεν θεωρείται παντελώς απίθανο στο προσεχές διάστημα– αλλά χρησιμοποιεί ως δικαιολογία της επεμβάσεώς της το δικαίωμα νόμιμης αυτοάμυνας που προβλέπεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Συγχρόνως, η Τουρκία επιχειρεί, έστω και καθυστερημένα, στο πλαίσιο της αμερικανοκαθοδηγούμενης διεθνούς συμμαχίας, η οποία ομοίως δεν έχει προσκληθεί από το καθεστώς. Αυτό όμως το επιχείρημα δεν μπορεί να αντιταχθεί στην Τουρκία από τις ΗΠΑ, διότι και αυτές όπως είδαμε ενεργούν απρόσκλητες.
Η αιτιολογία που προβάλλει η Άγκυρα για την αναγκαιότητα επεμβάσεως είναι αποκλειστικά και μόνο για εσωτερική κατανάλωση.
Συγκεκριμένα, οι Τούρκοι αξιωματούχοι διαμηνύουν σε όλους τους τόνους, ότι ήταν αναγκασμένοι να εισβάλουν στη Συρία, ώστε να διαφυλάξουν την άμυνα της χώρας τους, επειδή δύο πόλεις στα νότιά της, η Καρκαμίς και το Κιλίς, δέχονται βολές από τζιχαντιστικές ομάδες που έχουν έδρα τους το συριακό έδαφος. Ωστόσο, αυτού του είδους οι επιθέσεις δεν συμβαίνουν για πρώτη φορά. Κατά το παρελθόν εβλήθησαν επίσης από βλήματα προερχόμενα από το συριακό έδαφος, αλλά τότε η Τουρκία δεν κήρυξε τον πόλεμο στον ISIS, αντιθέτως τον υποστήριζε υλικώς. Επομένως, καθίσταται σαφές ότι η ανακοινωθείσα αιτιολογία των Τούρκων για την εισβολή είναι αναληθής.
Ο πραγματικός αντικειμενικός σκοπός της Τουρκίας είναι η αποτροπή ενώσεως του βορείου συριακού διαδρόμου, του λεγομένου και κουρδικού. Η συνοριακή γραμμή μεταξύ Τουρκίας και Συρίας έχει μήκος περί τα 900 χιλιόμετρα. Στα 280 περίπου εξ αυτών έχει ανεγερθεί τσιμεντένιο τείχος για να εμποδίζει την είσοδο και την έξοδο προσώπων. Στο διάδρομο των 90 χιλιομέτρων, όπου και η Τουρκία ασφυκτιά για να τον μετατρέψει σε ζώνη ασφαλείας, δεν υπήρχαν φυσικά εμπόδια, διότι η εν λόγω περιοχή χρησίμευε στην υλοποίηση των άνομων σκοπών της Άγκυρας. Από σημεία της περιοχής διέρχονταν οι τζιχαντιστές από και προς την Τουρκία και βεβαίως, εκεί ήταν ο «δρόμος των όπλων», αφού παρείχε πολεμοφόδια σε μονάδες ανταρτών και άλλες τζιχαντιστικές ομάδες.
Η Τουρκία προσεκλήθη κατ’ επανάληψη τα προηγούμενα έτη από τις ΗΠΑ να συμμετέχει στη συμμαχία κατά του ISIS, αλλά τα σχέδιά της ήταν άλλα.
Καθησυχαζόταν επειδή το ISIS προέλαυνε στον συριακό Βορρά, κατά συνέπεια δεν χρειαζόταν να αναλάβει δράση η ίδια. Το DAESH διαφύλαττε τα συμφέροντα της Τουρκίας, πολεμώντας με μένος εναντίον των Κούρδων, οι οποίοι τυγχάνουν οι πιο αξιόπιστοι σύμμαχοι στο έδαφος των Αμερικανών. Τώρα όμως που οι Κούρδοι διήλθαν τη δυτική όχθη του Ευφράτη και απελευθέρωσαν την Μένμπιτζ, τα συμφέροντα της Τουρκίας απειλούνται θανάσιμα και ο εφιάλτης του διαμελισμού της σιμώνει.
Η συμπεριφορά της Ρωσίας και η βούλησή της δεν είναι ευανάγνωστη. Η Μόσχα συνήψε στενές σχέσεις με τις κουρδικές δυνάμεις στη Συρία. Ο δεσμός αυτός έγινε πιο στενός από τη στιγμή που Τούρκοι πιλότοι κατέρριψαν ένα ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος στις 30 Νοεμβρίου 2015. Η συμμαχική διάθεση από μεριάς Ρωσίας εκδηλώθηκε με υλική υποστήριξη των Κούρδων της Συρίας, αλλά και του ΡΚΚ. Επιπλέον, η FSB (ρωσική υπηρεσία πληροφοριών) άνοιξε δύο γραφεία πληροφοριών στα κουρδικά καντόνια της Βόρειας Συρίας και το PYD (πολιτικό σκέλος των Κούρδων της Συρίας) ίδρυσε διπλωματικό γραφείο στη Μόσχα.
Ρωσία και Κούρδοι της Συρίας συνεργάστηκαν μέχρις ώρας αγαστά. Από τούδε και στο εξής η πολιτική της Μόσχας στη Συρία δεν είναι πιθανό να αλλάξει, πλην ίσως κάποιων διαφορετικών ρητορικών σχημάτων. Και τούτο, διότι η Ρωσία εξακολουθεί να έχει ανάγκη τους Κούρδους της Συρίας για τις επιχειρήσεις στο έδαφος, τους οποίους προσπαθεί να μονοπωλήσει και η Ουάσιγκτον.
Η στάση του Ιράν είναι ευχερώς εξηγήσιμη. Η Τεχεράνη βλέπει τους Κούρδους και τον αγώνα τους στη Συρία σαν προστάδιο του απελευθερωτικού τους αγώνα στα ιρανικά εδάφη. Πρέπει να έχουμε υπόψιν μας, ότι το Ιράν εδώ και ένα περίπου μήνα βομβαρδίζει θέσεις Κούρδων ανταρτών στα ανατολικά του. Επιπροσθέτως, πριν από δέκα ημέρες στο Ιράν εκτελέστηκαν δι’ απαγχονισμού 25 Κούρδοι ακτιβιστές της ελευθερίας –πολιτικοί κρατούμενοι και αυτό αύξησε την ένταση του Ιράν με την Αυτόνομη Διοίκηση του Ιρακινού Κουρδιστάν. Συνεπώς, το Ιράν θα υποστηρίξει τις επιχειρήσεις των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στη Συρία, προκειμένου να αποσοβήσει τα όνειρα των Κούρδων για αυτονομία αρχικώς και απόσχιση μεταγενεστέρως μέρους και του δικού του εδάφους.
Το Ιρακινό Κουρδιστάν έχει τα δικά του προβλήματα να αντιμετωπίσει. Προσφάτως υπήρξε μια έντονη συζήτηση στο Ιράκ για την ιεραρχία.
Εάν δηλαδή η Κουρδική Διοίκηση υπάγεται στις ένοπλες δυνάμεις του Ιράκ, όπως υποστήριζαν οι ΗΠΑ ή όχι. Ο Μπαρζανί ξεκαθάρισε σε όλους τους τόνους ότι η κυβέρνησή του είναι αυτόνομη και δεν υπάγεται στον ιρακινό στρατό. Όμως κατά τα φαινόμενα υπήρξε μέτρο σ’ αυτήν την αντιπαράθεση. Μάλιστα στις 24 Αυγούστου 2016 ο Αλ Αμπάντι, πρωθυπουργός του Ιράκ, είπε δημοσίως ότι ο Μπαρζανί τον διαβεβαίωσε πως δεν έχει βλέψεις για την –χτισμένη από τους Ασσυρίους– Νινευή, δηλαδή τη Μοσούλη.
Η ιστορική εμπειρία διδάσκει ότι οι Κούρδοι του Ιράκ θα αποφύγουν ευθεία ρήξη με την Τουρκία για το PYD, που θεωρείται ο αντιπρόσωπος του ΡΚΚ στη Συρία, έχοντας στο μυαλό τυος πάντα τα οφέλη που αποκομίζουν από το πετρέλαιο, αποτελώντας διαμετακομιστικό κέντρο. Είναι, άλλωστε, η βούληση του Μπαρζανί να διατηρεί κοντά του την Τουρκία δεικνύοντας ένα μετριοπαθές πρόσωπο, σε αντίθεση με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν. Δείχνει ιδιαίτερα ικανοποιημένος από τη δυνατότητα επαφής με τις «μεγάλες δυνάμεις», ενώ ο Οτζαλάν από την άλλη πλευρά αποκαλείται «εγκληματίας» και είναι κατάδικος και κρατούμενος.
Ο Άσσαντ, του οποίου οι σχέσεις με τον Ερντογάν έχουν περάσει από σαράντα κύματα, προσπαθεί να κρατηθεί στην εξουσία, κάτι που μάλλον έχει καταφέρει τουλάχιστον προς ώρας, αλλά περισσότερο παλεύει να διατηρήσει την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του. Διεξάγοντας πόλεμο εναντίον του DAESH επέτρεψε εξ αντικειμένου να αναπτυχθούν προσδοκίες στο PYD, το οποίο έχει εκτελέσει μεγάλο μέρος του σχεδίου του για κατάληψη περιοχών και την σταδιακή ανακήρυξη της αυτονομίας. Από εκεί που κινδύνευε από τους τζιχαντιστές βρίσκεται τώρα σε θέση αντιπάλου με τους μόλις πριν λίγο συμμάχους του, τους Κούρδους. Εξ ου και η ανοιχτή πολεμική αντιπαράθεση στη Χάσακα μεταξύ τους. Ο Άσσαντ θα καλωσορίσει την εκστρατεία της Τουρκίας όσο τον εξυπηρετεί, ακόμη και αν δημοσίως την αποδοκιμάζει.
Τέλος, η στάση των ΗΠΑ. Η Αμερική θα επιδοκίμαζε τη συμμετοχή της Τουρκίας στον «πόλεμο κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας» από τη σύμπηξη του ISIS το 2013. Αυτό δεν έγινε και οι ΗΠΑ βρήκαν τον σύμμαχό τους στο έδαφος στις μονάδες του YPG. Στην ουσία, τον ρόλο που έκτοτε προσέφεραν στην Τουρκία και η τελευταία αρνήθηκε τον έδωσαν στους Κούρδους κάνοντας την Άγκυρα να μετανιώσει πικρά.
Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ είναι ικανοποιημένες που η Τουρκία μπαίνει έστω και τώρα στο παιχνίδι.
Δεν αποκλείεται εξάλλου να της επιφυλάξουν και προσεκτική μεταχείριση, δεδομένου ότι έχουν πέσει σε δυσμένεια από το κράτος του Ερντογάν, λόγω του αποτυχημένου πραξικοπήματος. Το ζητούμενο είναι πώς θα αντιδράσουν όταν η Τουρκία θελήσει απροκάλυπτα πλέον να χτυπήσει τους Κούρδους. Θα κάνουν στροφή υποστηρίζοντας την πράγματι δυνατή αλλά ασταθή Τουρκία ή θα απαγορεύσουν στον Ερντογάν οποιαδήποτε σκέψη που θα είναι επιθετική κατά των Κούρδων;
Επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» ονομαζόταν και η επιχείρηση που είχαν από κοινού σχεδιάσει Τούρκοι και Αμερικανοί εδώ και δύο χρόνια, αλλά παρέμεινε στα χαρτιά. Οι Τούρκοι κρατούν την ίδια ονομασία, διότι σκοπός τους είναι η απώθηση των Κούρδων ανατολικότερα του Ευφράτη τουλάχιστον. Ισχυρός συμβολισμός του στόχου τους. Η Άγκυρα βασιζόμενη στο πρωταρχικό σχέδιο ισχυρίζεται ότι θα έχει την υποστήριξη των ΗΠΑ. Αυτό μένει να αποδειχθεί.
Παναγιώτης Μπαλακτάρης – Δικηγόρος
