Έναν ξεχωριστό προσκεκλημένο, τον Τούρκο διανοούμενο Αλί Σαΐτ Τσετίνογλου, που μελετά και τεκμηριώνει τη Γενοκτονία προβάλλοντας με κάθε ευκαιρία το δίκαιο έναντι του αδίκου, την αλήθεια της έρευνας και των μαρτυριών έναντι της μεθοδευμένης στρέβλωσης της Ιστορίας εκ μέρους της Τουρκίας, θα έχει βασικό ομιλητή η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος στην κεντρική εκδήλωση μνήμης της Γενοκτονίας, που θα γίνει στη Θεσσαλονίκη.
Ενόψει της άφιξής του στην Ελλάδα, και προκειμένου να γνωρίσει το κοινό τη σκέψη και την προσωπικότητα του Σαΐτ Τσετίνογλου, το pontos-news.gr επικοινώνησε μαζί του και του έθεσε μια σειρά ερωτήματα.
Κύριε Τσετίνογλου, ας ξεκινήσουμε από μια αντιπαράθεση που δυστυχώς εξελίχθηκε σε «εθνική» και στην Ελλάδα. Η εξόντωση των Ελλήνων Ποντίων ήταν κατά την άποψή σας εθνοκάθαρση ή γενοκτονία;
Οι οπαδοί του κόμματος Ένωσης και Προόδου αναφέρουν ότι διέπραξαν εναντίον των Ελλήνων του Πόντου σχεδόν τα ίδια με εκείνα που είχαν διαπράξει και εναντίον των Αρμενίων. Όπως τους Αρμένιους, έτσι και τους Έλληνες του Πόντου τους κατέτασσαν στον οθωμανικό στρατό, στα τάγματα εργασίας, και τους χρησιμοποιούσαν στην οδοποιία του Καυκάσου και άλλων περιοχών. Χιλιάδες Έλληνες του Πόντου έχασαν τη ζωή τους από το κρύο, την πείνα και τις κακουχίες.
Με το πρόσχημα της έρευνας για κατοχή όπλων, έγιναν έρευνες σε ελληνικά σπίτια επανειλημμένως, όπου γυναίκες και άνδρες υπέστησαν βασανιστήρια. Αφού κατέσχεσαν τα υπάρχοντά τους, στη συνέχεια τους έστειλαν σε ένα ταξίδι δίχως επιστροφή.
Οι οπαδοί του κόμματος Ένωσης και Προόδου επιχείρησαν να ασκήσουν βία στους Ελληνορθόδοξους για να ασπαστούν το Ισλάμ.1 Τα νεαρά κορίτσια, όπως και οι Αρμενοπούλες, σύρθηκαν με τη βία και κλείστηκαν στα χαρέμια,2 τα δε αγόρια μεταφέρθηκαν σε μουσουλμανικά σπίτια.3
Οι Νεότουρκοι απελευθερώνουν την Τουρκία από τα δεσμά της (λιθογραφία εποχής)
Ο πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών Χένρι Μόργκενταου συγκρίνει το διωγμό των Ποντίων με το Ταξίδι Θανάτου των Αρμενίων: «Οι Έλληνες συγκεντρώθηκαν σε πολλά σημεία, και υπό την υποτιθέμενη προστασία της χωροφυλακής προωθήθηκαν προς τα ενδότερα. Παρότι δεν είναι γνωστό πόσοι διασκορπίστηκαν με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς ο αριθμός τους κυμαίνεται από 200.000 μέχρι και 1.000.000».4 Ο πρέσβης με τα λόγια αυτά που κατέγραψε στο ημερολόγιό του επιβεβαιώνει ότι απέναντι στους Έλληνες του Πόντου είχαν την ίδια συμπεριφορά που είχαν κι απέναντι στους Αρμένιους.
Μπορούμε να αναφέρουμε ως δεύτερο παράδειγμα τα απομνημονεύματα του Γιόζεφ Πομιανόφσκι [φωτ. αριστερά], του στρατιωτικού ακολούθου της Αυστροουγγαρίας, η οποία υπήρξε σύμμαχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Πομιανκόφσκι επιβεβαιώνει αυτό τον βίαιο εκτοπισμό. Γράφει λοιπόν ότι οι Έλληνες σύρθηκαν από τα παράλια στα ενδότερα της χώρας, αλλά και ότι οι χριστιανοί χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο ως υποζύγια με σκοπό την εξόντωσή τους.
Οι Πόντιοι όμως χρησιμοποιήθηκαν και ως ασπίδα προστασίας απέναντι στη ρωσική κατοχή: «Όχι μόνο οι Έλληνες που ζούσαν στα παράλια του Ελλήσποντου, αλλά και εκείνοι που ζούσαν στα παράλια της Προποντίδας και στις άλλες παραθαλάσσιες περιοχές, σύρθηκαν στα ενδότερα της Μικράς Ασίας για στρατιωτικούς λόγους. Οι τουρκικές επίσημες Αρχές είχαν χρησιμοποιήσει στην Τραπεζούντα τους Έλληνες ως παραπέτασμα στην απόβαση των Ρώσων. Τελικά περίπου 1.000 Έλληνες πνίγηκαν στα νερά της Μαύρης Θάλασσας».5 Σε περίοδο πολέμου, όταν τα υπάρχοντα των ανθρώπων κατάσχονται κι εκείνοι εξορίζονται, αυτό ισοδυναμεί με πορεία θανάτου.
Ο ποντιακός πληθυσμός εκδιώχτηκε και αποκόπηκε δύο φορές από τα πατρογονικά του εδάφη. Μία φορά από τους οπαδούς του κόμματος Ένωσης και Προόδου και μια από τους κεμαλιστές. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και ως τρίτο εκπατρισμό, αυτόν της ανταλλαγής πληθυσμών.
Τσέτες
Τα όσα διαδραματίστηκαν στη διάρκεια του πολέμου στον Πόντο, ο οποίος διήρκεσε 10 χρόνια, ταιριάζουν λέξη προς λέξη με τον ορισμό περί γενοκτονίας του Λέμκιν και με τους όρους που αναγράφονται στο 2ο άρθρο της Συμφωνίας των Ηνωμένων Εθνών περί της Πρόληψης και Τιμωρίας του Εγκλήματος της Γενοκτονίας.
Άρα δεν τίθεται καν θέμα αν υπήρξε Γενοκτονία των Ποντίων.
Μπορούμε να υποδείξουμε ως μάρτυρες της γενοκτονίας τους, και του διασκορπισμού τους σαν σπόρους ροδιού στις πορείες θανάτου, μια σειρά αντικειμενικούς και υποκειμενικούς μελετητές, ακόμα και συμμάχους που αναφέρονται στην περίοδο εκείνη.
Οι Νεότουρκοι και οι κεμαλιστές επιθυμούσαν πράγματι την εξολόθρευση των μη Τούρκων από το χάρτη της νέας Τουρκίας; Γιατί;
Η εσωτερική αλληλογραφία του κόμματος Ένωση και Πρόοδος αποδεικνύει με τον πιο αναμφισβήτητο τρόπο ότι οι επικεφαλής του θεωρούσαν τους χριστιανούς της Αυτοκρατορίας εσωτερικούς εχθρούς.6
Το άρθρο που έγραψε στο τεύχος του Νοεμβρίου του 1908 ο βασικός αρθρογράφος της εφημερίδας Tanin, η οποία επρόσκειτο στο κόμμα της Ένωσης και Προόδου, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας: «Το να λέμε ότι και οι μη μουσουλμάνοι θα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους μουσουλμάνους απέναντι στους νόμους, μήπως σημαίνει πως το κράτος αυτό θα γίνει ελληνικό, αρμένικο ή βουλγάρικο; Εμείς λέμε όχι, το κράτος αυτό θα γίνει τουρκικό κράτος».7
Ο Χαλίλ Μεντεσέ [φωτ. δεξιά], πρόεδρος της οθωμανικής Βουλής, υπουργός Εξωτερικών επί των ημερών του Κεμάλ, διορισμένος μέχρι το θάνατό του στη Βουλή, στα απομνημονεύματά του περιγράφει με πολύ ξεκάθαρο τρόπο την περίοδο από την εθνική κάθαρση μέχρι τη Γενοκτονία: «Ο Ταλαάτ Πασάς είχε βάλει ως πρώτη προτεραιότητα να καθαρίσει τη χώρα από τους προδότες… Στο μεταξύ είχε ανακτηθεί η Αδριανούπολη […]. Είχε ενισχυθεί η θέση του κράτους εσωτερικά και εξωτερικά. Αποφάσισε λοιπόν να καθαρίσει τη χώρα από τα προδοτικά στοιχεία που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.
»Τα μέτρα που έλαβε ήταν τα εξής: Οι νομάρχες και οι υπόλοιποι υπάλληλοι δεν θα φαίνονταν σαν να είχαν επίσημη συμμετοχή. Με το θέμα θα ασχολούνταν η εσωτερική οργάνωση του κόμματος. Δεν θα διαπραχθεί κάποιο επεισόδιο, απλώς θα τρομοκρατηθούν οι Έλληνες. Στο πλαίσιο αυτής της εντολής ξεκίνησαν όλα».8
Ταλαάτ Πασάς
Επρόκειτο λοιπόν για προμελετημένο έγκλημα… Ποιος εξωτερικός παράγων βοήθησε τους Τούρκους να το υλοποιήσουν;
Η 4η συνδιάσκεψη, που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 29 Σεπτεμβρίου – 9 Οκτωβρίου 1911, είχε ιδιαίτερη σημασία για την εθνική πολιτική που θα ακολουθούσε το κόμμα της Ένωσης και Προόδου. Στη συνδιάσκεψη αυτήν έγινε η de facto αποδοχή του Δόγματος του Τουρκισμού και τρεις από τους εκπροσώπους τού εν λόγω ρεύματος εξελέγησαν στην Κεντρική Επιτροπή. Το δε στήσιμο της ιδεολογικής πλατφόρμας ανατέθηκε στον Ζιγιά Γκιοκάλπ. Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι και η ομιλία του Ταλαάτ σχετικά με το θέμα του Τουρκισμού, σε μια μυστική συνάντηση της Κεντρικής Επιτροπής, η οποία στη συνέχεια συζητήθηκε πολύ, ήταν ένας προάγγελος των ημερών που ακολούθησαν.
Στην ομιλία του αυτή ο Ταλαάτ επέστησε την προσοχή στο ότι οι διατάξεις του Συντάγματος δεν εννοούν πως όλοι οι λαοί της χώρας έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους Τούρκους. «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι Τουρκικό Κράτος, αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά κανείς», είχε πει. Στη συνδιάσκεψη αναφέρθηκε επίσης ότι στην περίπτωση που οι άλλοι λαοί δεν εννοήσουν να ενωθούν σε ένα έθνος, θα χρησιμοποιηθεί βία.9
Ο Αχμέτ Μπεντεβί Κουράν (1884-1966), που γνώριζε καλά τους κύκλους αυτούς, επιβεβαιώνει την εν λόγω κατάσταση: «Στα μάτια της Κεντρικής Επιτροπής [του κόμματος Ένωσης και Προόδου] οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι ήταν εχθροί του κράτους. Οι Άραβες, οι Αλβανοί και οι Κούρδοι είχαν προδώσει την πατρίδα. Ήταν ποταπά υποκείμενα που πουλούσαν τον εαυτό τους σε όποιον τους έταζε τα περισσότερα».10
Τη λογική των γεγονότων αυτών περιγράφει ο Μόργκενταου με λίγα λόγια ως εξής: «Επειδή οι Γερμανοί είχαν τις δικές τους βλέψεις σε σχέση με τη Μικρά Ασία, οι Έλληνες της περιοχής αυτής αποτελούσαν εμπόδιο στα σχέδιά τους. Όσο εξακολουθούσαν να μένουν οι Έλληνες εκεί, οι Γερμανοί θα αντιμετώπιζαν ένα φυσικό εμπόδιο στην πρόσβαση του Περσικού Κόλπου, όπως συνέβη και με τη Σερβία. Όποιος έχει διαβάσει τη γερμανική γραμματεία, έστω και πρόχειρα, θα ξέρει ότι οι Γερμανοί πολιτικοί συγγραφείς υποστηρίζουν πάντα ασυνήθιστες μεθόδους για να εξοντώσουν όσους λαούς βρίσκονται πάνω στο δρόμο διέλευσής τους. Αυτή η μέθοδος λέγεται διωγμός».11
Χένρι Μόργκενταου
Δεν θα πρέπει όμως να θεωρήσουμε άμοιρα ευθυνών και τα άλλα μεγάλα κράτη. Εάν τα μεγάλα κράτη κρατούσαν το λόγο που είχαν δώσει τον Μάιο του 1915, και αν δίκαζαν στο τέλος του πολέμου όσους διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δηλαδή αν η Μάλτα γινόταν Νυρεμβέργη, σήμερα εμείς θα κουβεντιάζαμε για άλλα πράγματα, για ωραία πράγματα.
Μιλήστε μου για την «οικονομία» των εκτοπισμών. Η νέα Τουρκική Δημοκρατία «κληρονόμησε» (λεηλάτησε και καταχράστηκε είναι το ακριβές) την τεράστια περιουσία των μη Τούρκων. Ακίνητα και ρευστό που έως τότε ανήκαν σε Έλληνες, Αρμένιους και Ασσύριους…
Το κόμμα Ένωσης και Προόδου ήταν η πολιτική αποκρυστάλλωση της μουσουλμανικής αστικής τάξης, το οποίο κατέστρεψε τη χριστιανική αστική τάξη και πήρε τη θέση της, ενώ παράλληλα η μουσουλμανική γραφειοκρατική τάξη προσπάθησε να μετατραπεί σε εμπορική και βιομηχανική αστική τάξη. Αυτό είναι και το αποτέλεσμα του δεκάχρονου πολέμου από το 1913 έως το 1922. Στη συνδιάσκεψη του κόμματος Ένωσης και Προόδου, ο επικεφαλής του παραρτήματος του Σουλεϊμανιγέ, Κεμάλ Μπέη, επονομαζόμενος και Καρά Κεμάλ, ανέφερε κάποιες προτάσεις οι οποίες υπήρξαν πολύ σημαντικές για την εθνική μας πορεία. Έλεγε λοιπόν ο Κεμάλ Μπέη: «Το οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα για να μπορέσει να πραγματοποιήσει τα ιδανικά του πρέπει να στηρίζεται σε μια πραγματική δύναμη. Παρότι το κόμμα της Ένωσης και Προόδου στηριζόταν σε ολόκληρο το οθωμανικό έθνος, ήταν σαφές ότι αυτό δεν ήταν ομοιογενές. Το να θέλει να στηριχτεί σε μια τόσο αλλοπρόσαλλη δύναμη ήταν μια τελείως άγουρη σκέψη. Στην πλειοψηφία τους οι οικονομικές και οι εμπορικές επιχειρήσεις βρίσκονταν στα χέρια των μη Μουσουλμάνων – Τούρκων. Ένα κόμμα όπως αυτό της Ένωσης και Προόδου δεν θα μπορούσε να βασιστεί σε αυτήν τη μειονότητα. Έπρεπε ένα μέρος της οικονομικής και της εμπορικής δύναμης να περάσει στα χέρια των Τούρκων».12
Η περίοδος αυτή, που συνοδεύτηκε από βία, ξεκίνησε με την εθνοκάθαρση (1913-14) και συνεχίστηκε με τη γενοκτονία (1915-16). Μαζί με τη μειονοτική αστική τάξη αποκόπηκε βίαια και ο μειονοτικός λαός από τα πατρογονικά του εδάφη (1922).
Ο κυριότερος παράγοντας που διευκόλυνε τη Γενοκτονία ήταν οι συνθήκες πολέμου. Οι Οθωμανοί, παίρνοντας μέρος στον πόλεμο, από τη μια επιθυμούσαν να κατακτήσουν εκ νέου τα εδάφη που είχαν χάσει, και από την άλλη να ανακτήσουν το χαμένο τους κύρος. Έτσι προσανατολίστηκαν στην εσωτερική λεηλασία κατάσχοντας τα υπάρχοντα των μειονοτήτων, μιας και είχε εξαντληθεί η δυνατότητα της εξωτερικής λεηλασίας. Με τον τρόπο αυτόν φόρτωσαν τον απολογισμό του πολέμου στις πλάτες των χριστιανών αστών και στους λαούς στους οποίους ανήκαν, καθώς τους θεωρούσαν εχθρούς. Κατά μία έννοια ο πόλεμος υπήρξε ένα τζιχάντ κατά των χριστιανών πολιτών.
Η Φιλαρμονική της Τραπεζούντας (1904)
Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σπαταλήθηκαν τεράστια χρηματικά ποσά. Η Αγγλία, εκτός από τις προκαταβολές που έδωσε στους συμμάχους της, ξόδεψε 35.300.000 αγγλικές λίρες. Οι πολεμικές δαπάνες της Γαλλίας έφθασαν τα 24.300. 000 αγγλικές λίρες, ενώ της Γερμανίας τα 37.770.000 αγγλικές λίρες.13 Βλέποντας τα ποσά αυτά καταλαβαίνουμε ότι ήταν αδύνατον να αντέξει το οθωμανικό κράτος έναν πόλεμο τεσσάρων χρόνων με τον πενιχρό προϋπολογισμό του.
Η οικονομική βοήθεια των Γερμανών στους Οθωμανούς δεν ήταν αρκετή για να στηρίξει αυτόν τον πόλεμο. Με όσα κατέσχεσαν όμως οι Οθωμανοί στο Αιγαίο και στη Θράκη την περίοδο 1913-14, κατάφεραν να επουλώσουν τις πληγές των Βαλκανικών Πολέμων. Παράλληλα, με τα 19 δισ. που κατάσχεσε το οθωμανικό κράτος κατά τη γενοκτονία των Αρμενίων, χρηματοδότησε τον πόλεμο του 1915-16, ενώ με αυτά που κατάσχεσε στον Πόντο, τον πόλεμο του 1916-17. Όταν πια δεν έμεινε τίποτα να λεηλατήσει, βλέπουμε να παραδίδεται άνευ όρων το 1918 στον Μούδρο.
Ο Πόντος ήταν μία από τις πλέον αναπτυγμένες περιοχές της Αυτοκρατορίας όπου επικρατούσαν οι χριστιανοί. Η οικονομική ανωτερότητα των Ελλήνων του Πόντου φαίνεται ξεκάθαρα στην εμπορική επετηρίδα που επιμελήθηκε το 1908 ο Μιχάλης Μιχαηλίδης με τίτλο Παγκόσμιος Εμπορικός Οδηγός – Annuaire Commercial Universeil.14
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον πλούτο τους.
Μπορούμε να το δούμε αυτό και στα υπάρχοντα των Ποντίων που αρχίζουν να αναφέρονται από το 1925 και μετά στις τουρκικές εφημερίδες. Μαζί με τα υπάρχοντα των ανταλλαγέντων είναι και τα καθόλου ευκαταφρόνητα υπάρχοντα των μη ανταλλαγέντων. Αυτά ανήκαν σε ανθρώπους που εκτελέστηκαν κατ’ εντολή των επιτροπών τρόμου υπό την ονομασία Δικαστήρια Ανεξαρτησίας, σε ανθρώπους που σφαγιάστηκαν από εθνοφρουρούς ή τσέτες που υποκινούνταν από το κράτος, σε ανθρώπους που δολοφονήθηκαν στις εξορίες ή σε ανθρώπους που τρομοκρατημένοι απ’ όλα αυτά εγκατέλειψαν τον τόπο τους.
Ο πλούτος των Ελλήνων του Πόντου και η ανωτερότητα των χριστιανικών πληθυσμών αντανακλάται επίσης και στη διοίκηση. Για παράδειγμα, στο δημοτικό συμβούλιο της Σαμψούντας από τις επτά θέσεις οι έξι ανήκαν σε Έλληνες του Πόντου. Στο Διοικητικό Συμβούλιο του Εμπορικού Επιμελητηρίου υπήρχαν τέσσερις Πόντιοι, τρεις Αρμένιοι και ένας Τούρκος, ενώ στο αγροτικό επιμελητήριο έξι Πόντιοι και δύο Τούρκοι.15 Από έναν Τούρκο εθνικιστή συγγραφέα διαβάζουμε τα εξής: «Ο καπεταν-Γιώργης υπήρξε δήμαρχος της Κερασούντας επί 19 χρόνια, μεταξύ 1885-1904. Αν αναλογιστούμε ότι ο καπεταν-Γιώργης εκλεγόταν με τις ψήφους του κόσμου, μπορούμε να αντιληφθούμε ξεκάθαρα την εθνική ταυτότητα των κατοίκων της πόλης».16
Εδώ υπάρχει και κάτι άλλο που δεν πρέπει να παραγνωριστεί. Όταν χάνεται ένας πόλεμος, υπάρχει η πιθανότητα αυτοί που υπέστησαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας να επιστρέψουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Πρέπει λοιπόν να ληφθούν μέτρα γι’ αυτό.
Αυτός είναι και ο λόγος που έγδυναν τους ανθρώπους αυτούς μέχρι τα εσώρουχα, και υπό την ονομασία «εκτοπισμός» τους έστελναν σε μια πορεία θανάτου. Ο σκοπός της κίνησης αυτής ήταν να μην αφήσουν κανένα περιθώριο διεκδίκησης στο μέλλον.
Επιχειρήθηκε ποτέ έρευνα των γεγονότων εκ των έσω στην Τουρκία; Και επικαλούμαι ανθρώπους όπως εσείς, διανοούμενους αλλά και απλούς πολίτες, οι οποίοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι μετά τους αναγκαστικούς εκτοπισμούς των μειονοτήτων η Τουρκία απώλεσε την πολιτιστική πολυμορφία της αλλά και προοδευτικά πνεύματα…
Σε μια γενοκτονία μιλάμε για συλλογικές ευθύνες. Όσοι μετείχαν στη Γενοκτονία μετείχαν στη συνέχεια για πολλά χρόνια στη διοίκηση. Ο λαός επέτρεψε σε αυτούς να τον διοικήσει. Στη Γενοκτονία αυτήν έλαβαν μέρος και πολλά συγγενικά πρόσωπα διανοουμένων. Οι διανοούμενοι αυτοί μπόρεσαν να σπουδάσουν χάρη στις δυνατότητες που προέκυψαν από τη Γενοκτονία, γι’ αυτό και είναι πολύ δύσκολο οι άνθρωποι αυτοί να έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με το θέμα «Γενοκτονία» – κάτι που εξακολουθεί να ισχύει και στις μέρες μας. Πολλοί «διανοούμενοι» έκοψαν τις σχέσεις τους μαζί μου εξαιτίας των θέσεων που υποστηρίζω.
Οι απώλειες που έφερε όμως η Γενοκτονία είναι κάτι πολύ περισσότερο από την απώλεια της πολιτισμικής ποικιλομορφίας. Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι η Γενοκτονία έκλεψε το μέλλον μας, το συσκότισε.
Θα ήταν ακριβές να πούμε ότι η οικονομική παράμετρος συνιστά λόγο μη αναγνώρισης των γενοκτονιών από την Τουρκία;
Στη σκοτεινή περίοδο του δεκαετούς πολέμου 1913-23, με εθνικές καθάρσεις, γενοκτονίες και απελάσεις, το 20-25% του οθωμανικού πληθυσμού, που ισοδυναμεί με 4.000.000 περίπου, ξεριζώθηκε από τα πατρογονικά του εδάφη. Ο πληθυσμός που εξοντώθηκε ήταν ο πιο αναπτυγμένος και ο πλουσιότερος. Έτσι, τουλάχιστον το 30-35% του εθνικού πλούτου άλλαξε χέρια.
Το 1913-14 οι απώλειες των Ελλήνων έφθαναν τα 5 δισ. γαλλικά φράγκα και των Αρμενίων τα 19,4 δισ. γαλλικά φράγκα. Ωστόσο οι απώλειες των Ελλήνων του Πόντου είναι άγνωστες. Θα μπορούσε όμως να αποτελέσει ένα μέτρο σύγκρισης η κατάσχεση των τραπεζών του Καπαγιάννη στην Τραπεζούντα και του Ανταβαλλίογλου στην Σαμψούντα.
Τα νούμερα είναι πολύ μεγάλα, κι αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους της άρνησης της Γενοκτονίας.
Μία από τις αιτίες του εσωτερικού πολέμου που έγινε εναντίον των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Ελλήνων του Πόντου υπό τη γενική ονομασία «Εθνικός Αγώνας», όπου βασίστηκε και η ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, ήταν ο φόβος της διεκδίκησης των χαμένων περιουσιών. Η δεκαετής περίοδος των γενοκτονιών, ενώ για τους χριστιανούς υπήρξε περίοδος ποτισμένη με αίμα και δάκρυ, για τους μουσουλμάνους είχε μετατραπεί σε μια περίοδο ευδαιμονίας και ευκαιριών που δεν είχαν φανταστεί ούτε στα όνειρά τους. Με άλλα λόγια, η Γενοκτονία μαζικοποιήθηκε. Γι’ αυτό λέμε ότι στη Γενοκτονία του 1915 υπάρχει μαζική ευθύνη.
Τι απαιτείται ώστε η Τουρκία να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες; Το βλέπετε εφικτό, ή ακόμα πιο δύσκολο δεδομένου του γεγονότος ότι ο Ερντογάν έχει σκληρύνει περισσότερο τη στάση του;
Στα επίπεδα που έφθασαν στις μέρες μας οι ανθρώπινες αξίες, δεν υπάρχει κανένας λόγος για να μην αναγνωριστεί η Γενοκτονία. Η άρνηση δεν μπορεί να μείνει για πάντα ως ένα όνειδος της ανθρωπότητας. Νομίζω πως κανένας δεν μπορεί να αντισταθεί σ’ αυτό. Για να αναγνωριστεί η Γενοκτονία, αρκεί η ανθρωπότητα να προστατέψει στις αξίες της.
Το ότι στο Ερεβάν γιορτάστηκε η 101η επέτειος της Γενοκτονίας είναι κάτι πολύ ενθαρρυντικό, και επιτεύχθηκε χάρη στη θεαματική αλληλεγγύη μεταξύ των θυμάτων της Γενοκτονίας.
Είναι βέβαια πολύ σημαντική η αλληλεγγύη των θυμάτων, αλλά δεν αρκεί. Θα πρέπει η ανθρωπότητα να συμπαρασταθεί στα θύματα και να βροντοφωνάξει Ποτέ Ξανά!
Και σήμερα τι; Πώς αξιολογείτε την κατάσταση των χριστιανών στην Τουρκία; Προστατεύονται σε μεγαλύτερο βαθμό λόγω των προαπαιτουμένων που θέτει η ΕΕ στην Τουρκία για την ένταξή της ή μήπως όχι;
Το κεμαλικό καθεστώς που εφαρμόστηκε επί 100 χρόνια βρίθει από καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η καθεμιά από αυτές ήταν και μια αιτία για την εξαφάνιση των χριστιανών από τις πατρίδες τους. Θα μπορούσαμε να τις συνοψίσουμε ως εξής: Πήραν τις δουλειές μέσ’ από τα χέρια τους, απαγόρευσαν τις εργασίες τους με αποτέλεσμα να μείνουν άνεργοι, άρπαξαν τις περιουσίες τους άλλοτε με τη βία και άλλοτε με διάφορα τεχνάσματα, και εφάρμοσαν πογκρόμ που συνοδευόταν από θάνατο. Οι κεμαλιστές με τη χρήση του «διαβατηρίου δίχως επιστροφή» φρόντισαν να φαίνεται ο διωγμός ως «εθελούσια έξοδος».
Δεν μπορούμε να πούμε ότι η Ευρώπη ή η Δύση έχει μέχρι στιγμής αναπτύξει ένα δίκαιο σε σχέση με τις «μειονότητες» ή ότι αποτελεί εγγύηση γι’ αυτές. Η Δύση στο πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα θυσίασε τον αυτόχθονα πληθυσμό της περιοχής μας στο βωμό του πολιτικού ρεαλισμού, κάτι που εξακολουθεί να κάνει μέχρι τις μέρες μας. Τελικά η ρητορική της Δύσης με την πολιτική της παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση.
Δεν μπορούμε να πούμε ότι καλυτέρεψε στις μέρες μας η κατάσταση των «μειονοτήτων». Εξακολουθούν να μένουν απροστάτευτες.
Μπορούν ακόμα να τους επιβληθούν όλων των ειδών οι περιορισμοί, μεταξύ αυτών και στο δικαίωμα στη ζωή. Οι προσβολές, οι εκφράσεις μίσους, η υποτίμηση κ.ά. καλύπτονται από τον νόμο περί… ελευθερίας του λόγου.
Ο Αρμένιος δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ δολοφονήθηκε υπό την επίβλεψη και τις διευκολύνσεις του κράτους, και οι υπαίτιοι επιβραβεύτηκαν. Στην Μαλάτια δολοφονήθηκαν τέσσερις προτεστάντες, εκ των οποίων ένας Γερμανός. Παρότι οι δολοφόνοι πιάστηκαν επ’ αυτοφώρω να κόβουν τους λαιμούς των θυμάτων τους, αφέθηκαν ελεύθεροι. Στη Σαμψούντα και στη Σμύρνη τραυματίστηκαν σοβαρά χριστιανοί, ενώ στην Τραπεζούντα και στην Αλεξανδρέττα κάποιοι δολοφονήθηκαν. Ο στρατιώτης Σεβάν Μπαλικτσί δολοφονήθηκε στη σκοπιά και πάλι ο αυτουργός αφέθηκε ελεύθερος…
Όταν δεν υπάρχει προστασία, σημαίνει ότι ζεις με ρίσκο. Λέγοντας έλλειψη προστασίας μάς έρχονται στο νου η Μαρίτσα Κιουτσούκ και ο Αγκόπ Ντεμιρτζί,17 οι οποίοι δολοφονήθηκαν λόγω της προαναφερθείσας αδιαφορίας.
Η Διδώ Σωτηρίου με το έργο της ξαναζωντάνεψε το χωριό όπου γεννήθηκε, τον Κιρκιντζέ, και το έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο. Ο συγγραφέας και ερευνητής Σεβάν Νισανιάν μπήκε φυλακή για δεκαέξι χρόνια λόγω μιας παράνομης κατασκευής που έκανε, και εκκρεμεί ακόμα εις βάρος του ποινή εννέα ετών. Το έγκλημα του Νισανιάν είναι ότι υπήρξε ένας Αρμένιος που δεν κρατούσε κλειστό το στόμα του. Στην πραγματικότητα στο βιβλίο του Yanlış Cumhuriyet (Λάθος Δημοκρατία) είχε επικρίνει το καθεστώς, ενώ στο Nefret Suçlarıyla Nasıl Mücadele Etmeli (Πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα εγκλήματα μίσους) είχε κατακρίνει σε δυόμισι αράδες τον Προφήτη Μωάμεθ.
Ο Νισανιάν βρίσκεται εδώ και δυόμισι χρόνια φυλακισμένος παίρνοντας απανωτές ποινές στο κελί του· αλυσοδέθηκε, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, εγκλείστηκε σε κελί με ισοβίτες δολοφόνους, και το χειμώνα αφέθηκε να κοιμάται πάνω σε παγωμένα μπετά. Σήμερα βρίσκεται στο 7ο Κατάστημα των φυλακών υψίστης ασφαλείας. Ο Σεβάν δεν έχει καμία διαφορά από τους 235 Αρμένιους διανοουμένους οι οποίοι στις 24 Απριλίου του 1915 «επισκέφτηκαν» την πρώτη στάση του ακαθόριστου ταξιδιού που σηματοδοτούσε την αρχή της Γενοκτονίας, δηλαδή τις φυλακές Αγιάς, στο Τσάνκιρι, όπου και εξολοθρεύθηκαν.
Πού μπορεί να δει κάποιος σήμερα την καταπίεση εκ μέρους του καθεστώτος;
Μιλάμε για ένα περιβάλλον όπου μια εφημερίδα που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του υποτιθέμενου κοσμικού κράτους επιτίθεται με εκφράσεις μίσους στην εκπρόσωπο Τύπου του κόμματος της αντιπολίτευσης, λόγω της χριστιανικής καταγωγής της οικογενείας της. Νομίζω πως δεν χρειάζεται να δώσω και άλλο παράδειγμα…
Αναφορικά με την κατάσταση των προσφύγων σήμερα, θεωρείτε βάσιμη την προσέγγιση που λέει ότι η Τουρκία του Ερντογάν επιθυμεί την αφομοίωση των σουνιτών της Συρίας, διατηρώντας τους σε τουρκικό έδαφος, καθιστώντας έτσι (με τη θρησκευτική έννοια) περαιτέρω ριζοσπαστική την τουρκική κοινωνία, ενώ την ίδια ώρα «εξάγει» Κούρδους ή γιαζίντι επιτρέποντάς τους με τον… τρόπο της να διασχίζουν το Αιγαίο;
Το οθωμανικό κράτος και η συνέχειά του, που είναι η Τουρκική Δημοκρατία, ήταν και είναι κράτη που αρέσκονται στην «κοινωνική κηπουρική», με την έννοια της εφαρμογής μιας πολιτικής που βασίζεται στην μετακίνηση/εξορία των πληθυσμών. Περίπου 3.000.000 σουνίτες Σύριοι θα χρησιμοποιηθούν για να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή σύνθεση περιοχών που κατοικούνται από Κούρδους και Αλεβίτες. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε και από τους καταυλισμούς που σχεδιάστηκαν. Όπως οι Οθωμανοί είχαν τοποθετήσει στα σύνορα με την Περσία τους Κούρδους ως φυσική συνοριογραμμή, έτσι και οι σημερινοί Τούρκοι είναι δυνατό να τοποθετήσουν τους σουνίτες Σύρους στα σύνορα της Συρίας και του Ιράκ ως παραπέτασμα. Κι αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα φυσικό εμπόδιο ανάμεσα στην περιοχή που εξελίσσεται στα βόρεια της Συρίας υπό τον έλεγχο των Κούρδων. Παράλληλα οι Σύροι πρόσφυγες, μέσω της τουρκικής πολιτικής, έχουν μετατραπεί σε αντικείμενα απειλής και εκβιασμού μέσα και έξω από τη χώρα.
Δεν πιστεύω ότι οι Τούρκοι θα θελήσουν να διώξουν τους Κούρδους εκτός της χώρας. Φαντάζομαι ότι θα επιχειρήσουν να τους διασκορπίσουν στην επικράτεια με σκοπό να σπάσουν τη δράση τους. Δεν είναι όμως δυνατό να πούμε το ίδιο και για τους Γεζίντι.
Προβλέπω πάντως πολύ σκοτεινό το μέλλον των μη μουσουλμάνων σε αυτή την περιοχή.
Θα πρέπει να εστιάσουμε ιδιαιτέρως στα όσα συμβαίνουν στην Συρία, καθώς όλα δείχνουν ότι ο εμφύλιος πόλεμος εκεί εξελίσσεται σε άλλη μια γενοκτονία εις βάρος των Χριστιανών.
Αισθάνεστε ασφαλής στη χώρα σας – δεδομένου ότι είστε ένας τολμηρός ακτιβιστής που αρνείται να υποκύψει; Ποιο είναι το κίνητρο ενός ανθρώπου που υψώνει το ανάστημά του κόντρα στην «επίσημη γραμμή» μιας χώρας που δεν θα αποκαλούσε κανείς εύκολα δημοκρατική;
Αντλούμε τη δύναμή μας από το δίκαιο το οποίο υποστηρίζουμε. Η Ιστορία θα μας δικαιώσει. Τα θύματα των γενοκτονιών, εκτός από τους εαυτούς τους, δεν έχουν να στηριχτούν πουθενά αλλού πέρα από εμάς. Εμείς λοιπόν προσπαθούμε να πολλαπλασιάσουμε τις δυνάμεις αυτές…
Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνετε στους Έλληνες Ποντίους, ενόψει της επικείμενης άφιξής σας στην Ελλάδα, για να συμμετάσχετε στις εκδηλώσεις μνήμης της Γενοκτονίας;
Οι Έλληνες Πόντιοι, που μετά τη Γενοκτονία έμειναν μια χούφτα, αντιστάθηκαν επί 100 χρόνια στην άρνησή της. Έγιναν παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους καταπιεσμένους και τους αδικημένους. Τους έκαναν να ελπίζουν. Η παρουσία του αδελφού μας ο οποίος μίλησε εκ μέρους της Επιτροπής Ποντίων στο Β΄ Παγκόσμιο Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε στο Ερεβάν, είναι η προσωποποίηση αυτής της γραμμής.
Αδέλφια μου, το να είναι κανείς Έλληνας του Πόντου είναι προνόμιο. Συνεχίστε να δίνετε το παράδειγμα στην ανθρωπότητα με το θάρρος και την αποφασιστικότητά σας…
Μαζί με εσάς θα βγει κερδισμένη και η ανθρωπότητα.
- Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στη δημοσιογράφο Έρση Βατού για το pontos-news.gr. Τα ερωτήματα διατυπώθηκαν στα αγγλικά και οι απαντήσεις δόθηκαν στα τουρκικά. Τη μετάφραση από την τουρκική έκανε η Ιώ Τσοκώνα.
_______
1. Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση και να αναφερθώ στην διαφορά της Γενοκτονίας από το Ολοκαύτωμα. Ποτέ οι Γερμανοί δεν ακούμπησαν Εβραία ή παιδάκι, επειδή είχαν την αντίληψη ότι θα μολυνθεί τα άριο αίμα τους. Ενώ για τους Μουσουλμάνους από τον 7ο αιώνα και μετά η αρπαγή και ο εξισλαμισμός των γυναικών και των παιδιών των χριστιανικών κοινοτήτων εξελίχτηκε σε θέμα ζωτικής σημασίας. Ειδικότερα η δεξαμενή γονιδίων της Μικράς Ασίας που ήταν πατρίδα των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου, ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τους Οθωμανούς και στην συνέχεια τους Τούρκους. Το ορφανοτροφείο του Τζεμάλ Πασά στη Βηρυτό και η αρπαγή των «Γεροδεμένων» του Καράμπεκιρ, ο οποίος ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη της Τουρκικής Δημοκρατίας, αποτελούν ένα παράδειγμα της αφαίμαξης της αρμενικής δεξαμενής γονιδίων. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να περιγράψουμε τη Γενοκτονία του 1915 ως μια περίοδο που χάθηκαν ζωές και περιουσίες, όπως συνέβη με το Ολοκαύτωμα. Η Γενοκτονία του 1915 ήταν και ένα μέσο με το οποίο συν τοις άλλοις κλάπηκε και η ψυχή των λαών που την υπέστησαν.
2. Με το κυβερνητικό διάταγμα της 11ης Αυγούστου 1915, τα ορφανά και οι χήρες που έμεναν απροστάτευτα, μπορούσαν να παρθούν ως σύζυγοι και να εξισλαμιστούν. Στην περίπτωση αυτή η ακίνητη περιουσία που είχαν κληρονομήσει από τους γονείς τους περνούσε στον σύζυγο. Αυτό με λίγα λόγια σήμαινε: Σκότωσε τον άνδρα, άρπαξε την γυναίκα ή την κόρη του, βάλε τα παιδιά του να δουλεύουν για ένα ξεροκόμματο και οικειοποιήσου την περιουσία του. Δεν ήταν λίγες οι φορές που άρπαζαν από τις πορείες θανάτου του εκτοπισμού απογόνους εύπορων οικογενειών με σκοπό να πάρουν με τον τρόπο αυτό τις περιουσίες τους. Αυτή η εγκύκλιος εκφράζει παράλληλα και την εξόντωση του ανδρικού πληθυσμού (BOA/ DH.ŞFR nr.54/A-382). Έτσι, βάσει και αυτής της εφαρμογής η εξορία είναι σκέλος της γενοκτονίας, όπως επίσης ταιριάζει και με τον ορισμό της γενοκτονίας που περιγράφεται στην σύμβαση της Γενεύης του 1948.
3. Henry Morgenthau, Büyükelçi Morghenthau’nun Öyküsü (Η ιστορία του πρέσβη Μόργκενταου), τουρκ. έκδ., μτφρ.: Attila Tuygan, εκδ. Belge, 2005, σ. 238.
4. Στο ίδιο, σ. 239.
5. Joseph Pomiankowski, Osmanlı İmparatorluğunun Çöküşü (Η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), τουρκ. έκδ., μτφρ.: Kemal Turan, 2003, σ. 142.
6. Hamit Bozarslan, Türkiye Tarihi, İmparatorluktan Günümüze (Η ιστορία της Τουρκίας – Από την Αυτοκρατορία έως τις μέρες μας), τουρκ. έκδ., μτφρ.: Işık Ergüden, εκδ. İletişim, 2015, σ. 236.
7. Sina Aşkın, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki (Οι Νεότουρκοι και το κόμμα της Ένωσης και Προόδου), εκδ. İmge, 2011, σ. 266-267.
8. Halil Menteşe, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları (Τα απομνημονεύματα του Χαλίλ Μεντεσέ), εκδ. Hürriyet Vakfı, Κωνσταντινούπολη 1986, σ. 165-166.
9. Arsen Avagyan / Gaidz F. Minasyan, Ermeniler ve İtthat Terakki – İşbirliğinden çatışmaya (Οι Αρμένιοι και το κόμμα της Ένωσης και Προόδου, Από την συνεργασία στην σύρραξη), τουρκ. έκδ., μτφρ.: Ludmilla Denisenko / Mutlucan Şahan, εκδ. Aras, 2005, σ. 88-89.
10. Ahmed Bedevi Kuran, lnkilap Hareketleri ve Milli Mücadele (Μεταρρυθμίσεις και εθνικός αγώνας), εκδ. Baha Matbaası, Κωνσταντινούπολη 1956, σ. 483.
11. Henry Morgenthau, ό.π., σ. 47-48.
12. Kazım Nami Duru, İttihat ve Terakki Hatıralarım (Τα απομνημονεύματά μου από το κόμμα της Ένωσης και Προόδου), Κωνσταντινούπολη 1957, σ. 76.
13. Zafer Toprak, İttihat ve Terakki ve Devletçilik (Το κόμμα της Ένωσης και Προόδου και ο κρατισμός), εκδ. Tarih Vakfı Yurt, 1995, σ. 28.
14. Η ακριβής αντιγραφή της επετηρίδας έγινε το 2012 στην Αθήνα.
15. Στέφανος Γερασίμου, Εθνότητες και Σύνορα – Βαλκάνια, Καύκασος και Μέση Ανατολή (τουρκ. έκδ.: Milliyetler ve Sınırlar, μτφρ.: Şirin Tekeli, εκδ. İletişim, 2010, σ. 348).
16. Sezai Balcı, Giresun Rumları ve Gayrimüslim Bir Belediye başkanı Kaptan Yorgi Koonstanidi Paşa (Οι Έλληνες της Κερασούντας και ένας μη μουσουλμάνος δήμαρχος. Ο καπετάν Γιώργης Κωνσταντινίδης Πασάς), εκδ. Libra, 2012, σ. 17.
17. [Σ.τ.σ.] Ηλικιωμένοι Αρμένιοι που δολοφονήθηκαν μέσα στα σπίτια τους, στη Σαμάτια τον Δεκέμβριο του 2012 και στην Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του 2016 αντίστοιχα. Οι φόνοι τους θεωρούνται εγκλήματα μίσους.
