Στην αρχαία Άμιδα, το Ντιγιάρμπακιρ, άτυπη πρωτεύουσα των Κούρδων, ζούσε κάποτε και ανθούσε μια δυνατή κοινότητα Αρμενίων. Ο ναός Σουρπ Γκιραγκός ήταν στο επίκεντρο της λατρείας τους. Μέχρι τη Γενοκτονία. Η συντριπτική πλειονότητα όσων απέμειναν ασπάστηκαν το Ισλάμ για να επιβιώσουν. Πριν από τρία χρόνια και μετά από τεράστια και δαπανηρή εκστρατεία (περίπου 2,4 εκατ. δολάρια κόστισε η εκκλησία και 250.000 δολάρια το κωδωνοστάσιο), ο ναός λειτούργησε ξανά. Όμως ο πόλεμος τουρκικού στρατού και PKK τον καταδίκασε και πάλι στη σιωπή. Η κατάσταση της χριστιανικής κοινότητας εν γένει περιγράφεται σε άρθρο-ρεπορτάζ του αγγλόφωνου al-monitor.com, που αναδημοσιεύουμε σε μετάφραση του pontos-news.gr:
Η επαναλειτουργία της Σουρπ Γκιρακός ενθάρρυνε πολλούς κρυφούς Αρμενίους να βγουν από τη σκιά και να διεκδικήσουν ξανά την ταυτότητά τους.
Οι κωδωνοκρουσίες μπερδεύονται με τα γέλια των παιδιών. Η φωνή του μουεζίνη από το κάλεσμά του σε προσευχή ταξιδεύει στον αέρα. Στην πλακόστρωτη αυλή της αρμενικής εκκλησίας Σουρπ Γκιραγκός ερωτευμένοι νέοι πίνουν μια γουλιά κρασί και κάνουν σχέδια και το γάμο και τη ζωή τους. Μια τυπική μέρα στο Σουρ, την από αρχαιοτάτων χρόνων καρδιά της ανεπίσημης πρωτεύουσας των Κούρδων, το Ντιγιάρμπακιρ.
Η Άμις (Ντιγιάρμπακιρ) σε φωτογραφία του 1910. Όταν όλα ήταν αλλιώς…
Έτσι ήταν τα πράγματα μέχρι που ένοπλοι έφηβοι του Πατριωτικού Επαναστατικού Κινήματος Νέων (YDG-H), την αστική πτέρυγα νεολαίας του PKK, διακήρυξε «αυτονομία» σε μεγάλα τμήματα του Σουρ ανεγείροντας οδοφράγματα και σκάβοντας χαρακώματα για να κρατήσουν μακριά τις Αρχές. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της νοτιοανατολικής Τουρκίας όπου οι Κούρδοι έχουν την πλειοψηφία, σημάδι του κλιμακούμενου πολέμου ανάμεσα στον τουρκικό στρατό και το PKK μετά την κατάρρευση της διετούς εκεχειρίας τον περασμένο Ιούλιο.
Σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πάνω από 150 άμαχοι, ανάμεσά τους δεκάδες παιδιά, έχουν σκοτωθεί από τις δυνάμεις ασφαλείας.
Στο Σουρ οι τουρκικές ειδικές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από τανκς, πολεμικά ελικόπτερα και τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, ασκούν πρακτικά πολιορκία της περιοχής, που τώρα κείται σε συντρίμμια.
Η νεολαία μένει ακόμα εδώ, σε αντίθεση με τους μισούς και πλέον κατοίκους του Σουρ που έφυγαν. Γι’ αυτούς πολλά έχουν γραφτεί, όχι όμως και για τους λίγους χριστιανούς που υπομονετικά επιχειρούν να ξαναζωντανέψουν την πάλαι ποτέ ζωτική κοινότητα του Σουρ. Καταστράφηκε ολοκληρωτικά αυτή η πόλη το 1915, όταν οι οθωμανικές δυνάμεις και οι Κούρδοι συνεργοί τους σφαγίασαν εκατοντάδες χιλιάδες χριστιανούς (κυρίως Αρμενίους) και άλλους μη μουσουλμάνους σε αυτό που πολλοί σοβαροί επιστήμονες έχουν αποκαλέσει γενοκτονία.
Η φυγή των κατοίκων της Σουρ με φόντο την καταστροφή (φωτ.: EPA)
«Τώρα είμαστε ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά, μεταξύ του PKK και του κράτους» δήλωσε ο Γκαφούρ Τουρκάι, που βοηθά στη λειτουργία της Σουρπ Γκιραγκός, της μεγαλύτερης αρμενικής εκκλησίας στη Μέση Ανατολή από την εποχή που άνοιξε και πάλι τις πόρτες της, το 2012.
«Εξαιτίας της συνεχιζόμενης βίας, η εκκλησία μας αναγκάστηκε να κλείσει. Σχεδιάζαμε να ανοίξουμε ένα μουσείο τον Σεπτέμβριο, στους χώρους του ναού, αλλά το ματαιώσαμε», δήλωσε ο Τουρκάι στην Al-Monitor από το Ντιγιάρμπακιρ. Το καφέ, που προσέλκυε κάποτε εκατοντάδες πελάτες, μαζί και τις αναγκαίες προσόδους για τη συντήρηση της εκκλησίας, έχει ερημώσει.
Στην Τουρκία ζουν οι απόγονοι δεκάδων χιλιάδων –περισσότερων, λένε πολλοί– Αρμενίων που εξισλαμίσθηκαν την επαύριο της γενοκτονίας, για να αποφύγουν βέβαιο θάνατο. Αυτοί «που γλίτωσαν από το σπαθί» υιοθέτησαν ισλαμικές παραδόσεις· όλοι όμως γνώριζαν ότι ήταν Αρμένιοι.
«Η τραγωδία μας είναι ότι οι μουσουλμάνοι ουδέποτε μας δέχτηκαν ως πραγματικούς μουσουλμάνους, ούτε οι Αρμένιοι ως πραγματικούς Αρμενίους», λέει ο Γκαφούρ Τουρκάι. «Και σε αυτόν τον κύκλο της βίας είμαστε ξανά εγκλωβισμένοι στη μέση».
Η επαναλειτουργία της Σουρπ Γκιραγκός μετά από μια δαπανηρή και λεπτομερή αναστήλωση, ενθάρρυνε πολλούς «κρυφούς» Αρμενίους όπως ο Τουρκάι να βγουν από τη σκιά και να ξαναδιεκδικήσουν την ταυτότητά τους. Μεγάλος αριθμός τους μάλιστα, ανήμερα της 24ης Απριλίου, επέτειο των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία.
Η λειτουργία στα ερείπια της Σουρπ Σαρκίς ανήμερα της επετείου της Γενοκτονίας (φωτ.: Fréderike Geerdink)
Βγήκαν στην επιφάνεια για να παρευρεθούν στην τελετή μαζί με Αρμενίους της διασποράς που ήρθαν από κάθε γωνιά του κόσμου, τελετή που έγινε πάνω στα ερείπια της Σουρπ Σαρκίς, μιας άλλης αρμενικής εκκλησίας στο Σουρ.
Ο γνωστός ιστορικός Οσμάν Κοκέρ σημειώνει στο Αρμένιοι στην Τουρκία 100 χρόνια πριν ότι προ του 1915 «περίπου 10.000 από τους 35.000 κατοίκους του Ντιγιάρμπακιρ ήταν Αρμένιοι… Το μισό δημοτικό συμβούλιο και σημαντικός αριθμός στο περιφερειακό συμβούλιο ήταν χριστιανοί, κυρίως Αρμένιοι… Όλοι σχεδόν οι δικηγόροι, οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί του Ντιγιάρμπακιρ ήταν χριστιανοί, στην πλειοψηφία τους Αρμένιοι».
Η εκκλησία Σουρπ Γκιραγκός πριν ξεκινήσει η αναστήλωσή της
Για δεκαετίες ολόκληρες το θέμα της γενοκτονίας, την οποία επισήμως αρνείται σθεναρά η Τουρκία, παρέμενε ταμπού. Όσοι τολμούσαν να αμφισβητήσουν την επίσημη γραμμή ότι η πλειοψηφία των Αρμενίων έπεσαν θύματα λιμού ή ασθενειών κατά τον αναγκαστικό εκτοπισμό τους στη συριακή έρημο, αντιμετώπιζαν διώξεις. Υπό το ΑΚΡ όμως, που ανέλαβε προ δεκαετίας, η συζήτηση για το 1915 άνοιξε και έγινε πιο ηχηρή, απηχώντας και την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και μάλιστα μέρος της περιουσίας της εκκλησίας που είχε κατασχεθεί επιστρέφεται σταδιακά.
Με φόντο αυτές τις εξελίξεις, Αρμένιοι απόγονοι γενοκτονημένων βρήκαν το θάρρος να πάνε στην Τουρκία για να ξαναβρούν τις ρίζες τους.
Πολλοί ταξίδεψαν στις κουρδικές περιοχές, όπου οι τοπικές κοινότητες, οι οποίες τελούν υπό τον έλεγχο Κούρδων, τους καλοδέχτηκαν επιχειρώντας να αναστρέψουν τη φρίκη του παρελθόντος.
Ο Χατζίγκ Μουραντιάν, Αρμένιος Λιβανέζος ακαδημαϊκός στο πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ, με μακρά έρευνα στη γενοκτονία, ήταν μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου συχνός επισκέπτης των κουρδικών περιοχών· έφερνε μαζί του Αρμένιους της διασποράς, μεταξύ των οποίων φοιτητές, πάνω από είκοσι φορές τα τελευταία πέντε χρόνια.
Έλαμψε ο ναός των Αρμενίων στο Σουρ όταν ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση και ζωντάναψε με τους πιστούς. Σήμερα στέκει βουβός και τρομαγμένος.
«Τα τελευταία χρόνια το Ντιγιάρμπακιρ έγινε εργαστήριο όπου θραύσματα μνήμης των Αρμενίων προσπαθούσαν να ξανακολλήσουν με φόντο την πόλη που επιχειρούσε να αντιμετωπίσει την κληρονομιά της γενοκτονίας των Αρμενίων», είπε ο Μουραντιάν σε συνέντευξή του στο Al-Monitor.
«Σήμερα, μαζί με τις ζωές που χάθηκαν, τις πέτρες και τα κρύσταλλα της Ιστορίας που έγιναν σκόνη, θάβονται κάτω από ένα ακόμα στρώμα βίας μνήμη και κληρονομιά» πρόσθεσε ο Μουραντιάν, ξεκαθαρίζοντας ότι «δεν θα φέρνει πια γκρουπ».
Ο πρώην δήμαρχος του Σουρ Αμπντουλά Ντεμιρμπάς πρωτοστάτησε στην καμπάνια συμφιλίωσης των Κούρδων με τους Αρμενίους, εντάσσοντας την αρχαία γλώσσα των Αρμενίων και τα αραμαϊκά στις επίσημες γλώσσες που χρησιμοποιούσε ο Δήμος. Βοήθησε επίσης σημαντικά στην εξεύρεση πόρων για την αναστήλωση της Σουρπ Γκιραγκός και άλλων μη μουσουλμανικών τόπων λατρείας.
Ένα από τα οδοφράγματα των νεαρών Κούρδων στο Σουρ του Ντιγιάρμπακιρ
«Το Σουρ ήταν το παιδί μου. Δεν μπορώ να το πιστέψω αυτό που συμβαίνει», είπε στο Al-Monitor πάνω από ένα φλιτζάνι τσάι στην Κωνσταντινούπολη. Όπως όμως πολλοί Κούρδοι, κατηγορεί το κράτος για την αποτυχία της ειρηνευτικής διαδικασίας.
«Τα χαρακώματα δεν είναι η αιτία. Είναι το αποτέλεσμα της άρνησης της κυβέρνησης να αποδεχτεί τους Κούρδους ως ίσους», είπε ο Ντεμιρμπάς.
Έχει κάνει πολλές φορές φυλακή και έχει διωχθεί για έωλες κατηγορίες όπως η «συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση».
Με εξαίρεση κάποια σπασμένα παράθυρα, η Σουρπ Γκιραγκός έχει μείνει άθικτη. Το ίδιο και άλλες εκκλησίες των Συροχαλδαίων και των προτεσταντών. Ένα άλλο ορόσημο του Σουρ όμως, το τέμενος Κουρσουνλού, ηλικίας 500 ετών, δεν ήταν τυχερό. Το κάποτε επιβλητικό τζαμί έγινε συντρίμμια, με μόνο κάποιους τοίχους να μένουν όρθιοι, μαυρισμένοι από τον καπνό πυρών που το YDG-H λέει ότι ερρίφθησαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Η κυβέρνηση αντιτείνει ότι υπεύθυνο είναι το PKK. Πρόσφατα, όταν για λίγο ήρθη η απαγόρευση κυκλοφορίας στο Σουρ, ομάδες ανθρώπων συγκεντρώθηκαν γύρω από τα ερείπια του τζαμιού καταγράφοντας την καταστροφή με τα κινητά τους τηλέφωνα. Προσευχήθηκαν μπροστά στους τάφους που ήταν στον περίβολο υπό τα βλέμματα μασκοφόρων νέων.
Λειτουργία στο Σουρπ Γκιραγκός
«Κοίτα», είπε ένας νεαρός δείχνοντας ευθεία προς την κατεύθυνση ενός τεθωρακισμένου οχήματος απέναντι από το τζαμί, σε απόσταση ευθείας βολής. «Ποιος νομίζεις ότι το έκανε αυτό;».
Καθώς η αιματηρή αντιπαράθεση στο Σουρ μπαίνει στον δεύτερο μήνα, οι χριστιανοί αναγκάστηκαν να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα αλλού. «Ήταν θλιβερά Χριστούγεννα» λέει ο Αχμέτ Γκιουνεβέρ, πάστορας στην προτεσταντική εκκλησία του Σουρ που μετρά 100 ψυχές στο ποίμνιό του. «Αν δεν σταματήσουν οι μάχες, η κοινότητά μας, ο τρόπος ζωής μας, θα πεθάνει», είπε στο Al-Monitor. Ο Γκιουνεβέρ έχει και άλλους λόγους να ανησυχεί.
Οπαδοί του Ισλαμικού Κράτους ανέβασαν ανατριχιαστικό βίντεο στο youtube που δείχνει τον Γκιουνεβέρ και άλλους «απίστους» αποκαλώντας τους «μεγάλη απειλή για το Ισλάμ».
Το βίντεο τελειώνει με την εικόνα μιας σημαίας του ΙΚ που έχει φυτευτεί στην άμμο σε μια άγνωστη παραλία. Κατά τον Γκιουνεβέρ, ομάδα παστόρων που αποτυπώνεται στο βίντεο κατέθεσε μήνυση τον Οκτώβριο. «Η κυβέρνηση έχει λογοκρίνει εκατοντάδες βίντεο υποστηρίζοντας ότι συνιστούν απειλή για την εθνική ασφάλεια. Για κάποιον λόγο όμως, αυτό το βίντεο, που απειλεί ξεκάθαρα με χρήση βίας, παραμένει on line», είπε με ένα πικρό χαμόγελο.
- Πηγή: al-montitor.com / Amberin Zaman.
