Για τον Χαράλαμπο (Χάρη) Ψωμιάδη είναι άλλοι πιο αρμόδιοι από μένα να μιλήσουν. Κι αυτό διότι δεν έτυχε να τον γνωρίζω καλά – όχι τόσο τα κείμενά του, όσο τον ίδιο προσωπικά. Γνωριστήκαμε στην Αμερική το 2008 σε ένα συνέδριο στο Σικάγο. Μειλίχιος, προσηνής και βαθιά ανθρώπινος. Μου έκανε εντύπωση ο ανυπόκριτος ενθουσιασμός του όταν μοιραστήκαμε τα οράματά μας για μελλοντικές μας έρευνες. Ζήτησε να διατηρήσουμε επαφή και έγραψε στην επαγγελματική κάρτα της γυναίκας του τα προσωπικά του στοιχεία. Τα γράμματα πρόδιδαν το τρεμάμενο χέρι και προφανώς την ηλικία ή την αρχή της ασθένειας που του χτύπησε την πόρτα λίγο αργότερα.
Όλες μας οι μετέπειτα επικοινωνίες πραγματοποιήθηκαν όσο εκείνος ήταν άρρωστος, μέχρι που τελευταία η προσωπική μας επικοινωνία αντικαταστάθηκε με την επικοινωνία μέσω της συζύγου του. Ήταν η περίοδος που διατελούσα γενικός γραμματέας της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης και με παρέμβαση του Γιώργου Μαυρόπουλου από το Σικάγο (τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα για τις προσπάθειες που κατέβαλε εκεί με το Κέντρο1 του) προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε οικονομικά την ελληνική έκδοση του τελευταίου του βιβλίου, που αφορούσε τις προσπάθειες του νορβηγού Φρίντγιοφ Νάνσεν και την Ανταλλαγή των πληθυσμών.2
Ο Ψωμιάδης οραματίστηκε και ίδρυσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στη Νέα Υόρκη της Αμερικής, το οποίο διηύθυνε όλα τα χρόνια αποτελεσματικά με ήθος, αξιοπρέπεια, και εμπνέοντας τους φοιτητές να ασχοληθούν με τον βυζαντινό και νεοελληνικό πολιτισμό και την ιστορία.
Αυτό που πρέπει να υπογραμμιστεί σχετικά με την ίδρυση του Κέντρου είναι ότι ο Ψωμιάδης έφυγε από το πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου είχε τελειώσει και το διδακτορικό του, και πήγε στο Κουίνς με ελάχιστα εχέγγυα. Μάλιστα, όπως διηγιόταν ο ίδιος αργότερα, οι φίλοι του του έλεγαν: «είσαι τρελός που αφήνεις το Κολούμπια». Ο ίδιος όμως είχε αντιληφθεί τη μεγάλη ανάγκη δημιουργίας του Κέντρου και ήταν αποφασισμένος να αψηφήσει κάθε δυσκολία προκειμένου να πετύχει το στόχο του. Όπως και έγινε.
Την επιτυχημένη του πορεία για πάνω από τριάντα χρόνια στη διεύθυνση του Κέντρου στο Quins College μου διηγήθηκε το 2012 και ο νυν διευθυντής δρ Χρήστος Ιωαννίδης σε μια τελετή αποφοίτησης των τελειοφοίτων που είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω στη Νέα Υόρκη. Εκείνο που έχει αξία να υπογραμμιστεί είναι πως μαζί με μερικούς ακόμη καθηγητές, όπως ο Σπύρος Βρυώνης, ο Ψωμιάδης εδραίωσε το ενδιαφέρον της αμερικανικής ακαδημαϊκής κοινότητας για τις ελληνικές σπουδές.
Αυτό που θα μπορούσα ίσως να καταθέσω από την ελάχιστη προσωπική εμπειρία της γνωριμίας μας είναι ότι ο Ψωμιάδης είχε μια αγωνία και έναν καημό για την εξέλιξη των ποντιακών ερευνών και την εδραίωση μιας σοβαρής παρουσίας επιστημόνων στο εξωτερικό που να ασχολούνται με την ποντιακή ιστορία και βέβαια με τη Γενοκτονία.
Ο ίδιος άλλωστε ασχολήθηκε συστηματικά με την ιστορία του ποντιακού ελληνισμού και έδωσε σειρά διαλέξεων. Την ποντιακή του ταυτότητα όχι μόνο δεν την έκρυβε, αλλά ήταν περήφανος γι’ αυτήν. Υπήρξε, με άλλα λόγια, γνήσιος πατριώτης που επιδείκνυε μια άσβεστη αγάπη για την πατρίδα.
Μια αγάπη όμως που καθόλου δεν τον εμπόδιζε να σέβεται την επιστήμη την οποία διακονούσε, αντιμετωπίζοντας νηφάλια και με αντικειμενικότητα τα ζητήματα της ιστορίας.
__________
1. Η εκτίμηση που έτρεφε για το έργο του Κέντρου στο Σικάγο και τον διευθυντή του αποτυπώθηκε στην προσφορά μέρους της βιβλιοθήκης του στο συγκεκριμένο Κέντρο.
2. Χαράλαμπος Ι. Ψωμιάδης, Ο Φρίντγιοφ Νάνσεν και το ελληνικό προσφυγικό πρόβλημα, 1922-1924: Μελέτη για την πολιτική της διεθνούς ανθρωπιστικής παρέμβασης και την ελληνοτουρκική συμφωνία υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών, Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αθήνα 2011, μτφρ.-επιμ.: Γιώργος Γαννακόπουλος / Αναστασία Λερίου. Ο Νάνσεν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση των προσφύγων και στην κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας ως απεσταλμένος της Κοινωνίας των Εθνών (προπομπός του σημερινού ΟΗΕ). Τέτοια ήταν η αφοσίωσή του στην ανακούφιση των προσφύγων, που όταν βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1922 αφιέρωσε όλο το ποσό για τους πρόσφυγες.
Θεοδόσης Κυριακίδης
Θεολόγος, διδάκτωρ Ιστορίας, υπεύθυνος Ερευνητικού Κέντρου Αγ. Γεωργίου Περιστερεώτα.
