Όταν τον γνωρίζεις αισθάνεσαι ότι έχει βρει τον μαγικό τρόπο και έχει προσθέσει παραπάνω ώρες στο 24ωρο! Ο Κώστας Ζώης καταφέρνει και κάνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα, και «επειδή είμαι τελειομανής θέλω να τα κάνω όλα καλά», εξηγεί.
Ο πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Καλαμαριάς είναι ταυτόχρονα ταουλτζής, κατασκευαστής και δάσκαλος νταουλιού, γραμματέας στο Δημοτικό Συμβούλιο Καλαμαριάς, εμπλέκεται στα διοικητικά του Απόλλωνα 1926, είναι ορκισμένος απολλωνιστής, εργολάβος οικοδομών και πατέρας τεσσάρων παιδιών «που είναι όλα τους ποντιάκια, αλλά δεν φταίω εγώ», μας λέει γελώντας.
Η πρώτη ερώτηση που του κάναμε ήταν γιατί δεν είναι Ζωίδης, και είναι απλώς… Ζώης. Εκείνος χαμογέλασε, και με την άνεση του ανθρώπου που πιο Πόντιος δεν γίνεται, άρχισε να μιλά για όλα όσα τον χαρακτηρίζουν.
Χρύσανθος και Κώστας Ζώης με ποντιακή φορεσιά
Αλήθεια, γιατί λείπει η κατάληξη -ίδης από το επώνυμο;
Δεν είμαι Ζωίδης γιατί η καταγωγή από τον Πόντο είναι από την πλευρά της μητέρας, είναι Κερασουνταία. Ο πατέρας μου δεν είναι Πόντιος, όμως γεννήθηκε στην Καλαμαριά. Φίλοι του ήταν ο Γώγος, ο Γιάννης Τσανάκαλης, ο Φίκος Καλλιφατίδης, ο Δάμος Ιωσηφίδης και όλη η Καλαμαριά του κέντρου.
Τον ποντιοποιήσατε δηλαδή…
Όχι, ποντιοποιήθηκε από μόνος του και έκανε κι εμάς Πόντιους! Αλήθεια. Είναι πιο Πόντιος από εμάς. Το αποδεικνύει το γεγονός ότι με έναν φίλο του, τον Τάκη Καλτσίδη, ίδρυσαν την Ένωση Ποντίων Καλαμαριάς το 1985. Δεν διαφέρει σε τίποτε από έναν Πόντιο. Ξέρει τη γλώσσα, μιλάει, τα πάντα. Δεν τον ξεχωρίζεις. Ακόμα και το σουλούπι του μοιάζει [γέλια!].
Η δική σου ταυτότητα από πότε άρχισε να γράφει «Πόντιος»;
Εγώ είχα ακούσματα από μωρό. Στο αυτοκίνητο όταν μπαίναμε έπαιζαν ποντιακά: Χρύσανθος, Γώγος, τέτοια πράγματα. Στα έξι μου πήγα στην Αδελφότητα Κρωμναίων Καλαμαριάς, σε ένα από τα πιο ιστορικά σωματεία στην Ελλάδα, και χόρευα εκεί. Στα 14 μου άρχισα να ασχολούμαι με τη μουσική, πρώτα με τύμπανα καθώς δεν υπήρχαν νταούλια τότε.
Κώστας Ζώης και Γιώργος Ατματζίδης
Νταούλι ποιος σου έμαθε;
Είμαι αυτοδίδακτος· δεν έχω πάει πουθενά, δεν μου έχει δείξει κανείς. Και τύμπανα και νταούλι έμαθα μόνος μου. Άλλωστε στην παρέα του πατέρα μου δεν υπήρχαν κρουστοί· ήταν λυράρηδες και τραγουδιστές. Βασικά δεν υπήρχε νταούλι, παραστάσεις από νταούλι δεν είχαμε. Στα 15 μου έπιασα δουλειά σε μαγαζί. Τις καθημερινές σχολείο και δραστηριότητες κανονικά, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή, στο Κορδελιό σε ποντιακό μαγαζί. Τότε δεν ήταν της μόδας τα μπουζουξίδικα με τα φώτα, τους καπνούς, τα πιάτα. Της μόδας ήταν μαγαζιά λίγο μεγαλύτερα από κουτούκια με φαγητό και χύμα ρετσίνα.
Άρα έχεις καταφέρει και βγάζεις τα προς το ζην από τη μουσική;
Βασικά, είμαι εργολάβος οικοδομών. Αλλά παίζω επαγγελματικά από 15 χρονών, και είμαι 44. Τώρα, ποιο είναι πρώτο επάγγελμα και ποιο δεύτερο, δεν ξέρω. Είναι δύσκολο να πεις ότι μπορείς να ζεις μόνο από τη μουσική γιατί την αγορά δεν την ελέγχεις εσύ. Εγώ παρ’ όλα αυτά το έχω καταφέρει. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι έκανα το χόμπι μου επάγγελμα.
Με τους αδερφούς Τσαχουρίδη
Πέρσι ταξίδεψα στη Βοστόνη, στο Τορόντο, στη Σουηδία, στη Ρωσία, στη Γερμανία, στις Βρυξέλλες. Αυτά εκτός. Και εντός από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο μπορεί να κάνουμε και 60 βραδιές. Φέτος στις 15 Μαΐου πήγαμε στο Ντίσελντορφ με τον Στάθη Νικολαΐδη και τον Γιώργο Ατματζίδη. Αυτοί είναι και οι πιο άμεσοι συνεργάτες μου. Με τον Στάθη δουλεύουμε μαζί από το 1995 και θεωρώ ότι είναι ο κορυφαίος Πόντιος τραγουδιστής. Με τον Γιώργο είμαστε μαζί από το 1999.
Στιγμιότυπο από το 32ο Φεστιβάλ Ποντιακών Χορών Νεολαίας στο Κρέφελντ (2013)
Ποιος είναι ο ρόλος του νταουλιού στην ποντιακή μουσική;
Το νταούλι είναι ο ρυθμός. Είναι το κρουστό όργανο των Ποντίων το οποίο, βέβαια, κατορθώσαμε να καθιερώσουμε εγώ και ο Γιάννης Πολυχρονίδης. Δεν ήταν πολύ της μόδας και νομίζω ότι το θέμα ήταν οπτικό.
Το 1999 είχα μια πρόταση από το «Μίθριο», το μεγαλύτερο ποντιακό κέντρο χωρητικότητας 1.200 ατόμων, και έτσι μπήκε το νταούλι στα μαγαζιά. Η αλήθεια είναι ότι κάποια μαγαζιά είχαν νταούλι αλλά το παρουσίαζαν σαν χάπενινγκ, και όχι κατά τη διάρκεια του ποντιακού προγράμματος. Έβγαινε για 5-10 λεπτά κάποια στιγμή και αυτό όχι σε όλα. Αν υπήρχαν δέκα μαγαζιά, ζήτημα είναι αν στο ένα έπαιζε νταούλι. Στην «Αυλαία» ο Ρούλης, ο Ροδόλφος Παπαδόπουλος ίσως να έβγαινε, αλλά για ρούμπες, το αχπαστόν και όλα αυτά. Ούτε καν στο παρακάθ’ δεν είχαν νταούλι. Δεν ήταν θέμα του μουσικού, ήταν θέμα φιλοσοφίας του μαγαζιού. Βασικά, ακόμα και στους ανοιχτούς χώρους, τύμπανα χρησιμοποιούσαν.
Το δικό σου ειδική παραγγελία;
Στην πραγματικότητα… κατασκευάζω νταούλια [γέλια]! Ναι, αλήθεια, είμαι κατασκευαστής. Αν έχω τα υλικά στήνω ένα όργανο μέσα σε τρεις ημέρες. Χρησιμοποιώ φυσικό ξύλο ανάλογα με το τι πληρώνει ο καθένας. Η κάσα μπορεί να είναι μονή ή διπλή ενώ το ξύλο μπορεί να είναι εισαγωγής αφρικανικό ή οξιά. Το δέρμα είναι από κατσίκι. Ξύλο, δέρμα και σκοινί.
Χειροποίητα νταούλια από τον Κώστα Ζώη
Ποιος σου έμαθε να κατασκευάζεις νταούλια;
Και σε αυτό είμαι αυτοδίδακτος. Ψάχτηκα και έμαθα. Επειδή δεν με ικανοποιούσε τίποτα στην αγορά, ήθελα να βρω τον ήχο μου εγώ. Το κατάφερα. Παίζω με φυσικά δέρματα, γιατί υπάρχουν και κάποια όργανα με πλαστικές μεμβράνες τα οποία εγώ τα θεωρώ τύμπανα και όχι νταούλια. Νταούλι είναι το όργανο που έχει φυσικό δέρμα και ξύλινη κάσα. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν είναι καλά, είναι θέμα ήχου. Το δικό μου νταούλι δεν διαφέρει σε τίποτε από αυτά που δίνω στα παιδιά. Αλλά είναι αυτό που σου είπα: τι ζητάει ο καθένας. Εγώ επειδή από όλα αυτά τα χρόνια ενασχόλησής μου με το νταούλι απέκτησα κάποια θέματα με τη σπονδυλική στήλη, προτιμώ να έχω ένα ελαφρύ όργανο που υστερεί λίγο στον ήχο. Έχω πουλήσει όργανα που ποιοτικά είναι καλύτερα από το δικό μου!
Το αγαπημένο σου ποντιακό τραγούδι έχει νταούλι;
Και όμως όχι. Είναι ένας επιτραπέζιος σκοπός και λέγεται «Ο πρόσωπος σ’ τραντάφυλλον». Δεν έχει να κάνει με κάποιον έρωτα παιδικό ή έρωτα παλιό, απλά με συνεπαίρνει η μουσική και ο στίχος.
Ηχογράφηση του 1936 με τον Σταύρη Πετρίδη
Πάμε να τα βάλουμε σε μια σειρά; Νταούλι, δήμος Καλαμαριάς, εργολάβος, Απόλλωνας. Πέμπτο υπάρχει;
Έχω τριάντα μαθητές στο νταούλι. Έχω τέσσερις τάξεις: στους «Ακρίτες του Πόντου» Σταυρούπολης, στην «Παναγία Σουμελά» Θέρμης, στην Ένωση Ποντίων Πανοράματος, ενώ κάποιους μαθητές από την Καλαμαριά τούς διδάσκω στην Ένωση Ποντίων Καλαμαριάς.
Ποιο είναι το πιο δύσκολο με το νταούλι; Για να το θέσω διαφορετικά, τι είναι αυτό που βλέπεις στους μαθητές σου και καταλαβαίνεις ότι θα γίνουν καλοί;
Καταρχήν πρέπει να νιώθεις, να έχεις συναίσθηση του χρόνου. Εσύ κρατάς το χρόνο, το κρουστό είναι ο βασιλιάς του ρυθμού. Η λύρα παράγει μελωδία, εμείς παίζουμε ρυθμό. Καλός κρουστός, καλός ταουλτζής, είναι αυτός που μπορεί να συνοδεύσει τον οποιοδήποτε καλλιτέχνη.
Καθένας από τους λυράρηδες και τους τραγουδιστές έχει τον δικό του ρυθμό. Δεν εννοώ ότι κάποιος είναι καλός ή κακός, απλώς έχει τη δική του ταχύτητα. Αν καταφέρεις να μπορείς να τους συνοδεύεις όλους και να είναι όλοι ευχαριστημένοι, τότε είσαι καλός μουσικός. Από εκεί και πέρα το πόσο τεχνικά παίζεις ή το πόσο βιρτουόζος είσαι, είναι άλλο κομμάτι. Το θέμα είναι να σε δέχονται οι καλλιτέχνες, να είσαι κοινής αποδοχής.
Προέρχεσαι από ένα πολύ ζωντανό «ποντιακό κύτταρο», την Καλαμαριά. Και εκτός των άλλων είσαι και πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων. Αισθάνεσαι ευχαριστημένος από όσα έχετε κάνει;
Στην Καλαμαριά προσπαθούμε να δικαιολογούμε το όνομά μας – γιατί η Καλαμαριά είναι βαρύ όνομα, έχει τη δική της ιστορία. Για να σου δώσω ένα παράδειγμα: όπου έχω ταξιδέψει, ειδικά εκτός Ελλάδας, πάντα ρωτάνε από πού είμαστε. Μόλις πω «Καλαμαριά» μου λένε δύο πράγματα: Απόλλων και ποντιακά. Και η απάντηση που σου δίνω ίσως ακουστεί λίγο υποτιμητική αλλά είναι περισσότερο για εμάς που υπηρετούμε το ποντιακό στοιχείο. Γιατί όταν μιλάμε για Καλαμαριά απαιτείται σεβασμός. Κι εμείς που ασχολούμαστε με τα ποντιακά στην Καλαμαριά πρέπει να σεβόμαστε δυο φορές αυτό που κάνουμε.
Μετά το τέλος της παρέλασης της 25ης Μαρτίου (2013)
Θεωρείς δηλαδή ότι κάπου έχει γίνει κάνει κάτι λάθος;
Δεν είναι ότι κάναμε κάτι λάθος, απλά θέλει προσοχή και πολλή δουλειά. Το λέω γιατί δεν είμαστε ευχαριστημένοι από το ποντιακό στοιχείο γενικότερα στην Καλαμαριά. Δεν λέω μόνο για το σύλλογο τον δικό μας, την Ένωση Ποντίων Καλαμαριάς. Στην Καλαμαριά γενικότερα έχει ατονήσει το ποντιακό στοιχείο, μιλάω για τη γενικότερη εικόνα. Δηλαδή θα έπρεπε η Καλαμαριά να έχει ένα αντίστοιχο πανηγύρι με εκείνο των Σουρμένων. Να δημιουργήσουμε ένα γεγονός που θα το περιμένει κάθε χρόνο ο κόσμος και να «βουλιάζει» η περιοχή. Αυτός είναι ο στόχος και θα τον πετύχουμε. Θέλει αργά βήματα, σιγά-σιγά και διάρκεια. Οι απότομες αλλαγές είναι λίγο «φούσκα» – σήμερα είναι, αύριο δεν είναι και στο τέλος κινδυνεύεις να αποτύχεις. Φέτος στον ετήσιο χορό μας κόψαμε 800 προσκλήσεις. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα. Το 2015 μια τετραμελής οικογένεια να δώσει 60 ευρώ για να διασκεδάσει, είναι πολύ δύσκολο.
Ερασιτεχνικό βίντεο από μουχαπέτ’ στην Ένωση Ποντίων Καλαμαριάς
Πέρα από τους χορούς ή τη μουσική δεν νομίζεις ότι πρέπει να κάνετε και κάτι άλλο για να δώσετε ώθηση σε αυτό που ονομάζεται ποντιακό στοιχείο;
Σαφώς. Αυτό δεν «πρέπει» απλά, είναι μονόδρομος. Έχει να κάνει όμως με τις ομοσπονδίες. Καταρχήν είμαστε κατά του να υπάρχουν δύο ομοσπονδίες. Διχάζει το χώρο. Από εκεί και πέρα αφού υπάρχουν, καλώς ή κακώς, εμείς το αποδεχόμαστε κι εκείνες θα πρέπει να αναλάβουν δράση. Αυτό που κάνουμε εμείς στο σύλλογο για να ξεφύγουμε από τους χορούς και τα πανηγύρια είναι κάποιες ομάδες που έχουμε φτιάξει. Είναι μια θεατρική ομάδα, μια χορωδία, οι τάξεις εκμάθησης λύρας και νταουλιού. Προσωπικά όμως θεωρώ ότι από τα τμήματα που έχουμε τα πιο σημαντικά είναι αυτό της εκμάθησης της ποντιακής διαλέκτου που έχει καμιά τριανταριά άτομα, και της ποντιακής λογοτεχνίας. Το τελευταίο είναι ένα ξεχωριστό τμήμα που έχει να κάνει μόνο με ποντιακή λογοτεχνία. Είναι φιλολογική βραδιά, γίνεται δύο φορές την εβδομάδα και μαζευόμαστε στο σύλλογο και διαβάζουμε έργα στα ποντιακά. Νομίζω ότι η γλώσσα είναι το άλφα και το ωμέγα για να μπορέσουμε να κρατηθούμε. Αν χάσουμε τη γλώσσα μας, χάσαμε την ταυτότητά μας.
Νομίζω ότι είστε έτοιμοι να ανεβάσετε και μια παράσταση στα ποντιακά.
Ναι, τον Πλούτο του Αριστοφάνη σε διασκευή της Αλκμήνης Θεοδωρίδου. Προτού το παρουσιάσουμε όμως θα πρέπει να είμαστε 100% έτοιμοι. Να κάνουμε πρόβες στο σανίδι για να εξοικειωθούμε. Δεν είμαι σίγουρος ακόμα για το πότε θα είναι η πρεμιέρα.
Με τον Απόλλωνα;
Με τον Απόλλωνα στεναχωριόμαστε για τον υποβιβασμό. Αλλά ο Απόλλων είναι ιδέα, είναι τρόπος ζωής, είναι βιώματα και παιδικά χρόνια.
«Είμαι και στη διοίκηση του Τάγματος Ορκισμένων Απολλωνιστών»
Έπαιζες και μπάλα να φανταστώ…
Ναι, μέχρι τα 16 έπαιζα ποδόσφαιρο και τώρα είμαι μέλος στους παλαίμαχους ποδοσφαιριστές. Ναι το κάνω και αυτό! Είμαι και στη διοίκηση του Τάγματος Ορκισμένων Απολλωνιστών. Είναι ο σύνδεσμος φιλάθλων του Απόλλωνα Καλαμαριάς, μια κυψέλη που παράγει πολιτισμό με αντικείμενο τον Απόλλωνα. Έχουμε κάνει πάνω από πέντε πανηγύρια ποντιακά. Είπαμε, ποντιακά και Απόλλων η Καλαμαριά! Τα μέλη του συνδέσμου κατά 80-90% είναι Πόντιοι, έχουμε μέλη και από τους παλαίμαχους ποδοσφαιριστές της ομάδας και η δραστηριότητά μας έχει να κάνει και με τον αθλητισμό και με τον πολιτισμό. Βασικά, είναι και το στέκι μας. Έχουμε ένα χώρο μέσα στο γήπεδο και εκεί βλέπουμε τα εκτός έδρας παιχνίδια, όταν δεν πάμε.
Άρα, Πόντιος μέχρι εκεί που δεν πάει;
Στο σπίτι μιλάμε ποντιακά. Και η γυναίκα μου είναι Πόντια με καταγωγή από την Τραπεζούντα. Έχουμε τέσσερα παιδιά, και ιδίως οι μεγάλες μου κόρες –που είναι 15 και 14 ετών– μεγάλωσαν με χαβίτσ’, το ζητούσαν.
Ο Κώστας Ζώης με τη γυναίκα και τα παιδιά του
Στον Πόντο έχεις πάει;
Και όμως όχι! Έχω πάει στην Αμερική οχτώ φορές και δεν έχω πάει στον Πόντο. Και δεν έχω πάει λόγω υποχρεώσεων. Επειδή ο χειμώνας είναι βαρύς, όλα τα ταξίδια γίνονται από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο – αρχές Σεπτέμβρη. Εμείς αυτό το διάστημα παίζουμε σε διάφορες εκδηλώσεις. Δεν γίνεται. Και ούτε μπορείς να το ακυρώσεις στο σύλλογο. Δεν υπάρχει δικαιολογία όμως. Έπρεπε να έχω πάει.
Είσαι και γραμματέας του δημοτικού συμβουλίου Καλαμαριάς. Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το δήμο;
Είναι ένας μεγάλος δήμος –μιλάμε για 150.000 ανθρώπους–, και συνεπώς οι στόχοι είναι πάρα πολλοί. Ένα σημαντικό κεφάλαιο είναι η σωστή «εκμετάλλευση» του παραλιακού μετώπου της Καλαμαριάς. Υπάρχουν κάποια ιδιοκτησιακά, υπάρχουν κάποια θέματα τα οποία τώρα προσπαθεί να λύσει όλο το δημοτικό συμβούλιο μαζί. Μέσα στην όλη προσπάθεια εντάσσεται και το πρώην στρατόπεδο «Κόδρα», ένας μεγάλος χώρος ο οποίος πλέον έχει διάφορες ιδιοκτησίες από ιδιώτες. Το ίδιο συμβαίνει και στην παραλία. Προσπαθούμε να τα λύσουμε όλα αυτά, να απαλλοτριώσουμε κάποια κομμάτια και να περάσουν στη δικαιοδοσία του δήμου.
Η Καλαμαριά από ψηλά – Διακρίνεται το γήπεδο του Απόλλωνα 1926 και η μαρίνα της Αρετσούς (φωτ.: commons.wikimedia.org)
Η Καλαμαριά έχει πολλούς συνοικισμούς. Ξεκινώντας από το Καραμπουρνάκι, πάμε στην Αρετσού, Νέα Κρήνη, Φοίνικας, Βότση, Κηφισιά. Αυτό που έγινε και στο κέντρο της Καλαμαριάς, ο πεζόδρομος, η ανάπλαση και η τόνωση του εμπορικού κομματιού, αυτό θέλουμε να κάνουμε ανά συνοικία. Και να βοηθήσουμε τους επιχειρηματίες που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Καλαμαριά αλλά και να ανοίξουν θέσεις εργασίας.
- Οι φωτογραφίες της συνέντευξης είναι από το προσωπικό αρχείο του Κώστα Ζώη
