Αρχές του περασμένου αιώνα. Οικονομική εξαθλίωση από άκρη σε άκρη της χώρας, γονείς που εργάζονται στα χωράφια για να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους ένα κομμάτι ψωμί και λίγες ελιές, άνισος καταμερισμός του πλούτου. Μοναδική λύση ο ξεριζωμός, η μετανάστευση. Τρία αδέλφια εγκαταλείπουν τον θεσσαλικό κάμπο για να επιβιβαστούν στο μεγάλο καράβι που σαλπάρει από τον Πειραιά με προορισμό την Αμερική… Αυτή είναι η ιστορία του βιβλίου της Ελένης Βαηνά, που ανασύροντας και τον βίαιο ξεριζωμό από τις πατρογονικές πατρίδες, βλέπει τη μετανάστευση να είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Ελλάδας.
Εκατό χρόνια μετά, βιώνουμε εικόνες που θυμίζουν έντονα παρελθόν…
Στις σελίδες του βιβλίου σας παρακολουθούμε την ιστορία τριών αδελφών που φεύγουν το 1916 από την Ελλάδα για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη στην Αμερική. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η μετανάστευση είναι άρρηκτα δεμένη με το ελληνικό έθνος, μετά από λιμούς, πολέμους – και με τη φτώχεια που ανελέητα μάστιζε το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, ο δρόμος της ξενιτιάς έμοιαζε μονόδρομος. Το κύτταρό τους ισχυρό, με καταβολάδες θαλασσοπόρων και αγωνιστών, πάντως θαρραλέο και μαχητικό, τράβηξε στο άγνωστο και με πείσμα περίσσιο αγωνίστηκε για την επιβίωση μέχρι που διέπρεψε και διακρίθηκε σε όποια χώρα και αν τους οδήγησε το πεπρωμένο τους.
Η απάντηση σε αυτό δεν είναι τόσο απλή, καταρχήν έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία του λαού που πάντα είχε την ανησυχία, την αναζήτηση, την περιπέτεια, την εξερεύνηση να τρέχει στο αίμα του, και δεν δίσταζε να αναζητήσει την τύχη του σε όλα τα μήκη και πλάτη του ορίζοντα· τα σύνορα και οι αποστάσεις δεν αποτέλεσαν ποτέ εμπόδια για τους Έλληνες. Ταυτόχρονα η χώρα μας, μικρή και φτωχή, πάντα είχε συνυφασμένη την πρόοδό της με τις εκτός συνόρων δραστηριότητες των τολμηρών κατοίκων της.
Τέλος έχει να κάνει με μια ατέλειωτη σειρά λαθών από τους κυβερνώντες· τους χαρακτήριζε έλλειψη πολιτικής παιδείας και ανιδιοτελούς προσφοράς στην πατρίδα, με ταυτόχρονη εξύψωση του ιδίου συμφέροντος. Η συμφεροντολογική προσέγγιση όσων έχουν εμπλακεί στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας από την ημέρα που ελευθερώθηκε έως σήμερα είχε καταστροφικά αποτελέσματα, αυτά που βιώνει ο λαός μας και δεν τον αφήνουν να προοδεύσει. Σε αντίθεση, μια μικρή κλίκα πολιτικών, ημετέρων, παρατρεχάμενων, διαπλεκόμενων και δέκα ακόμη ισχυρών οικογενειών θησαυρίζουν στις πλάτες μας. Εν κατακλείδι, κατέληγαν να γίνονται αυτοί πλουσιότεροι και ισχυρότεροι και η χώρα ολοένα και φτωχότερη.
Τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με το θέμα της μετανάστευσης;
Με ενέπνευσε ο αγώνας για επιβίωση (τότε και τώρα) των ανθρώπων που αφήνουν πίσω τους πάτρια εδάφη, την οικογενειακή εστία, συγγενείς, φίλους, τελικά τα πάντα για να διεκδικήσουν τα όνειρά τους για μια καλύτερη ζωή – όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας.
Όνειρα στριμωγμένα σε μια βαλίτσα σαν διαβατήριο για το ξεκίνημα της νέας ζωής σε μια άλλη ήπειρο
Ισχύει αυτό που λέγεται ότι «η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της» δείχνοντάς τους ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο την πόρτα της εξόδου από αυτήν;
Ισχύει πανηγυρικά. Υπάρχει κάτι που έχει ειπωθεί από τους παλαιότερους και δεν είναι αλήθεια; Για όλους τους λόγους που ανέφερα παραπάνω, ναι, η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της. Και για έναν ακόμη σημαντικό λόγο: η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας κρατά τους ανθρώπους δέσμιους προλήψεων, προκαταλήψεων, καθεστηκυίας τάξης, αδύναμους να αντισταθούν και να αντιληφθούν ότι η δύναμή τους ξεκινάει πρώτα από όλα από τη γνώση – έτσι καταλήγουν να κάνουν επιλογές αντίστοιχες με την δική τους χαμηλή έως ανύπαρκτη μόρφωση, καλλιέργεια, τελικά σφαιρική παιδεία που χρειάζεται ο άνθρωπος για να αλλάξει τη ζωή του και να πάψει να είναι έρμαιο και θύμα.
Θίγετε στο μυθιστόρημα και το ζήτημα του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικρασίας και του παράλληλου ξεριζωμού των Τούρκων από την Κρήτη και τη Μακεδονία. Γιατί παρά τις προσπάθειες που γίνονται κατά καιρούς μεταξύ των δύο αυτών λαών φαίνεται να είναι πολλά ακόμη αυτά που μας χωρίζουν;
Με τον απλό λαό δεν μας χωρίζει τίποτα απολύτως, θα έλεγα ότι μας ενώνουν η ίδια ιδιοσυγκρασία, η μουσική, κι αυτό το μαγικό Αιγαίο Πέλαγος. Ακόμη περισσότερο μας ενώνει η κοινή πορεία και η συνύπαρξή μας στον ίδιο γεωπολιτικό χώρο αιώνες ολόκληρους. Μας χωρίζουν μόνο η πολιτική και η καλλιέργεια εχθρικού κλίματος από τους κυβερνώντες που αρέσκονται στις πολεμικές ιαχές κατευθυνόμενοι κάποιες φορές από ξένα κέντρα που επέλεξαν το διαίρει και βασίλευε για όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και όλες τις χώρες που στα σπλάχνα τους κρύβουν θησαυρούς, πετρέλαια, διαμάντια και ούτω καθεξής.
Το πλοίο σαλπάρει από τον Πειραιά για την αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης σε νέες πατρίδες
Ο Τάσος και η Κατίνα, δύο από τους ήρωες σας, περνάνε «διά πυρός και σιδήρου», έρμαια ενός αμοιβαίου κι όμως ανεκπλήρωτου έρωτα. Πιστεύετε ότι αν δυο άνθρωποι είναι γραφτό να είναι μαζί η ζωή κάποια στιγμή θα τους σμίξει, ή το πεπρωμένο είναι τελικά μια ουτοπία;
Το πεπρωμένο είναι μια ουτοπία, είναι η θέληση μόνο των ανθρώπων που κατευθύνει τις τύχες τους στο επιθυμητό αποτέλεσμα. «Συν Αθηνά και χείρα κίνει», δεν υπάρχει ούτε γραμμένο ούτε άγραφο, υπάρχει μόνο η ζωή των ανθρώπων σύμφωνα με τις επιλογές τους. Την τύχη δεν την περιμένεις, την κυνηγάς ξωπίσω με πείσμα και αποφασιστικότητα.
Βρίσκεστε ήδη στη συγγραφή του επόμενου βιβλίου σας;
Το έχω παραδώσει ήδη και περιμένω με αγωνία να το πάρω στα χέρια μου τυπωμένο και λαχταριστό.
Μήπως τελικά όταν έχεις ένα όνειρο και πάθος για να το πραγματοποιήσεις, το «αύριο» έρχεται πολύ πιο σύντομα από όσο περιμένουμε;
Εννοείται! Το αύριο αργεί πολύ όταν εμείς είμαστε αναποφάσιστοι, δειλοί, άβουλοι ίσως, και δεν το βουτάμε από τα μαλλιά, όταν δεν το διεκδικούμε και δεν το προσκαλούμε να έρθει γρήγορα κοντά μας.
•Το βιβλίο της Ελένης Βαηνά Το αύριο αργεί πολύ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
