Ο Άγιος Θεόδωρος Γαβράς ο Μεγαλομάρτυς ήταν στρατηγός του Βυζαντίου και καταγόταν από την περιοχή της Χαλδίας. Ήταν γενναίος αξιωματικός, πήρε μέρος σε πολλούς νικηφόρους πολέμους, αλλά το 1098, σε συμπλοκή με τους Σελτζούκους Τούρκους, αιχμαλωτίστηκε και μαρτύρησε κατά φρικτό τρόπο.
Ο αρχηγός των Σελτζούκων Αμίρ Ασλή προσπάθησε μάταια να τον κάνει να αλλαξοπιστήσει και να ασπαστεί τον Μωαμεθανισμό. Ο Γαβράς όμως αντιστάθηκε με λεβεντιά και αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει. Τότε οι δήμιοι τον μαστίγωσαν αγρίως και τον πέταξαν γυμνό πάνω στα χιόνια. Σε άθλια κατάσταση, συνέχισαν να τον υποβάλλουν σε φρικτά βασανιστήρια. Στο τέλος τον έγδαραν ζωντανό, χωρίς όμως να κατορθώσουν να τον κάμψουν για ν’ αλλάξει την πίστη του.
Άφησε την τελευταία του πνοή στις 2 Οκτωβρίου 1098 στη Θεοδοσούπολη (Ερζερούμ). Την κάρα του ο Αμίρ Ασλή την μετέτρεψε σε ποτήρι και την περιέβαλε με χρυσό! Κι αυτό γιατί θαύμασε την καρτερία του Αγίου! Σχετικός είναι ο ψαλμός: «την κάραν σου σοφέ, του Χριστού στρατιώτα, ο τύραννος σκευήν, ποτηρίου ποιήσας, αυτήν εις συμπόσια τα αυτού προσεφέρετο, ην κατέλιπες εν τω κόσμω παμμάκαρ, και απέτεμες, τας κεφαλάς των ανόμων, Θεόδωρε πάνσοφε».
